„Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody, udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Uczcie je zachowywać wszystko, co wam przykazałem. A oto Ja jestem z wami przez wszystkie dni, aż do skończenia świata” (Mt 28,19-20). „Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu! Kto uwierzy i przyjmie chrzest, będzie zbawiony; a kto nie uwierzy, będzie potępiony” (Mk 16,15-16). Ewangelia, nie tylko ta spisane przez czterech autorów natchnionych, ale przede wszystkim ta głoszona przez uczniów Chrystusa stała się dla starożytnego Kościoła pierwszym wyznaniem wiary.

Z biegiem czasu pojawiła się potrzeba zebrania w syntetycznym ujęciu głównych prawd chrześcijańskiej wiary. Kościół starożytny znał taki symbol wiary i stosował go w ramach katechumenatu, czyli przygotowania do chrztu, ale niestosował go podczas sprawowania Eucharystii. Pierwszym takim zbiorem jest skomponowany – jak podaje tradycja – przez Apostołów Piotra i Pawła na potrzeby Kościoła rzymskiego Skład Apostolski (obecnie odmawiany najczęściej podczas różańca św., koronki do Bożego Miłosierdzia itp.). Głównym celem dla którego powstał ten pierwszy Symbol jak i kolejne (w innych częściach świata) była troska o prawowierność nauki przekazywanej kolejnym pokoleniom chrześcijan podczas skrutyniów przygotowujących katechumenów do przyjęcia sakramentu chrztu św. Symbol był także przedmiotem wykładu jaki prowadził biskup dla katechumenów przed ich chrztem. Credo jest zatem ściśle związane z liturgią chrzcielną.

Tekst, którym obecnie się posługujemy w Mszy św. jest tzw. nicejsko-konstantynopolitańskim symbolem wiary ułożonym przez Ojców soborowych na soborach ekumenicznych w Nicei (325 r.) i Konstantynopolu (381 r.). Tekst ten jest powszechnie używany przez wszystkie Kościoły chrześcijańskie tak Wschodu jak i Zachodu.

Symbol

Greckie słowo symbolon odnosi się do przedmiotu przełamanego na pół, który po złożeniu staje się znakiem rozpoznawczym dla ludzi posługującym się nim. Symbol wiary zatem po pierwsze zbiera razem prawdy wiary, a po wtóre jest znakiem łączności (wspólnoty w wyznawanej wierze) dla posługujących się nim ludzi.

Historia

Do Eucharystii po raz pierwszy Wyznanie wiary wprowadził patriarcha Konstantynopola Tymoteusz około roku 515, jako odpowiedz na kierowane przeciw niemu zarzuty o herezję monofizycką. Pół wieku później (565) cesarz Justynian wydał dekret, mocą którego Symbol Nicejsko-Konstantynopolitański miał być śpiewany we Mszy pod koniec kanonu (modlitwy eucharystycznej) a przed Modlitwą Pańską na całym Wschodzie. Jeszcze w VI wieku zwyczaj śpiewania Credo w Mszy św. przedostał się do Hiszpanii, która znajdowała się częściowo pod wpływami Bizancjum. Wprowadzono go na mocy uchwał III Synodu w Toledo (589 r.). Najprawdopodobniej także temu synodowi chrześcijański Zachód zawdzięcza dodatek o pochodzeniu Ducha Świętego od Syna Bożego (Filioque, por. Breviarium fidei, Poznań 2007, s. 94). Szybko zwyczaj odmawiania Wyznania wiary przyjął się w całej Hiszpanii, Galii i Germanii, a VIII wieku dotarł także do Rzymu, ale nie przyjęło się na stałe. W roku 880 św. Metody wprowadził je na terenie Państwa Morawskiego. W X stuleciu pojawiło się w liturgii mediolańskiej.

W liturgii papieskiej Credo niebyło odmawiane, aż do niedzieli, 14 lutego 1014 roku, kiedy to w bazylice watykańskiej papież Benedykt VIII koronował cesarza Henryka II. Gdy cesarz niemiecki zauważył brak Credo podczas Mszy, skierował zapytanie do papieskiego ceremoniarza: dlaczego opuszczono Wyznanie wiary. W odpowiedzi cesarz usłyszał, że Stolica Apostolska nie została skażona żadną herezją i trwa nienaruszenie w katolickiej nauce św. Piotra, dlatego nie jest konieczne, aby w Rzymie odmawiano Credo, jest ono konieczne tylko tam gdzie splamiono się herezją. Ale odpowiedz ta niezadowoliła cesarza. Nalegał on, aby dla pożytku pielgrzymów przybywających do Rzymu z całego świata podczas liturgii papieskiej śpiewano Credo. Papież dał cesarzowi takie zapewnienie i od tego momentu Symbol wszedł już na stałe do formularzy mszalnych na niedziele i uroczystości.

Wymiar teologiczny

„Symbol, czyli wyznanie wiary, zmierza do tego, aby cały lud zgromadzony dał odpowiedź na słowo Boże zwiastowane w czytaniach Pisma świętego i wyjaśnione w homilii oraz przez wypowiedzenie reguły wiary według formuły zatwierdzonej do użytku liturgicznego przypomniał sobie i uczcił wielkie misteria wiary przed rozpoczęciem ich celebracji w Eucharystii” (OWMR 67).

Święty Paweł Apostoł pisze do Rzymian: „Wiara rodzi się z tego, co się słyszy, tym zaś, co się słyszy, jest słowo Chrystusa” (Rz 10,17). Naturalnym wydaje się przeto umiejscowienie Wyznania wiary pomiędzy Liturgią Słowa a Liturgią Eucharystyczną. „Przez zbawcze bowiem słowo rodzi się wiara w sercach, dzięki niej powstaje i wzrasta wspólnota wiernych. Głoszenie słowa Bożego nie ogranicza się do nauczania; wymaga ono odpowiedzi wiary jako zgody i zaangażowania ze względu na przymierze między Bogiem i Jego ludem. To Duch Święty daje łaskę wiary, umacnia ją i sprawia jej wzrost we wspólnocie. Zgromadzenie liturgiczne jest przede wszystkim jednością w wierze” (KKK 1102).

Wyznanie wiary jest zatem moją osobistą odpowiedzią na usłyszane przed chwilą Boże słowo. Ten akt wiary ma także ogromne znaczenie wspólnototwórcze – zgromadzenie liturgiczne staje w prawdzie, że „Jedne jest Pan, jedna wiara, jeden chrzest” (Ef 4,5). Świadomość jedności wiary jeszcze mocniej zespala członków Ludu Bożego, aby Kościół zajaśniał jako doskonała komunia – „Jedno jest Ciało i jeden Duch, bo też zostaliście wezwani do jednej nadziei, jaką daje wasze powołanie” – pisze św. Paweł do Efezjan (4,4).

Sposób wykonania

„Symbol winien być śpiewany lub recytowany przez kapłana i lud w niedziele i uroczystości; można go wykonać także z okazji szczególnie uroczystych celebracji. Jeśli wyznanie wiary jest śpiewane, intonuje je kapłan albo zależnie od okoliczności kantor lub schola; śpiewają zaś wszyscy razem albo lud na przemian ze scholą. Jeśli się go nie śpiewa, winni go recytować wszyscy razem albo na przemian z podziałem na dwa chóry” (OWMR 68).