„W czytaniach zostaje dla wiernych zastawiony stół słowa Bożego i otwiera się przed nimi biblijny skarbiec” (por. KL 51). „Należy przeto zachować układ czytań biblijnych, w którym ujawnia się jedność obu Testamentów i dziejów zbawienia. Czytań ani psalmu responsoryjnego, w których zawiera się słowo Boże, nie wolno zastępować innymi tekstami, nie biblijnymi” (OWMR 57).

Rozwój historyczny

Jak już to było powiedziane wcześniej liturgia słowa jest najstarszą częścią Mszy św. i w prostej linii wywodzi się z liturgii synagogalnej. Kardynał Ratzinger w książce „Święto wiary” pisze o początkach liturgii chrześcijańskiej: „Chrześcijanie dość wcześnie oddzielili się od ofiar świątynnych, ale nadal zbierali się w przedsionku Salomona i tam brali udział w nabożeństwie słowa i w modlitwach Izraela. W ramach tego nabożeństwa próbowali wyjaśniać swoją interpretację Pisma, to jest Starego Testamentu, starając się w ten sposób odnieść całe słowo Biblii do swojego Pana” (s. 46).

Eucharystia w czasach apostolskich odprawiana była raz w tygodniu – w sobotni wieczór. Chrześcijanie zbierali się w świątyni jerozolimskiej lub w synagodze na wieczornym nabożeństwie kończącym szabat, podczas którego czytane były teksty biblijne. Po skończonych modlitwach żydowskich udawali się na wyznaczone miejsce, aby tam sprawować „Pamiątkę Pana”. Już św. Justyn Męczennik (zm. ok. 165 r.) pisze w swojej „Apologii” o Eucharystii sprawowanej w niedzielny poranek. Chrześcijanie nie uczestniczyli już w żydowskich modlitwach kończących szabat, lecz Pismo Święte czytali w ramach własnej liturgii.

Czytania ze Starego Testamentu

Pierwotna wspólnota chrześcijańska w ramach swojej liturgii czytała przede wszystkim teksty Starego Testamentu, które interpretowane były zawsze w świetle wiary chrześcijańskiej. Stąd do naszych czasów zachowała się tradycja czytania podczas Eucharystii oraz interpretacji tekstów starotestamentalnych. Fragment ze Starego Przymierza jest czytany zawsze jako pierwszy.

Czytania z Nowego Testamentu

Wraz z rozszerzaniem się chrześcijaństwa pojawiła się potrzeba spisania wydarzeń z życia Jezusa Chrystusa. Lecz zanim spisano pierwszą Ewangelię (Ewangelia św. Marka powstała ok. 65 r.), gminy chrześcijańskie były już w posiadaniu niektórych listów św. Pawła Apostoła. Święty Paweł napisał pierwszy list (do Tesaloniczan) ok. 20 lat po Wniebowstąpieniu Chrystusa, czyli ok. roku 50. Wspólnoty chrześcijańskie wymieniały się między sobą listami, sporządzając ich odpisy. Podobnie czynią z pojawiającymi się ewangeliami. Teksty te czytane były podczas zebrań liturgicznych na równi z księgami Starego Testamentu. W II w. po Chr. Zaczyna się tworzyć kanon Nowego Testamentu – tekstów, które Kościół uznaje za natchnione przez Ducha Świętego na równi z Biblią Hebrajską i zezwala na ich czytanie podczas Eucharystii.

Liczba czytań

Zatem już w I wieku chrześcijanie obok perykop ze Starego Testamentu czytają fragmenty listów apostolskich i Ewangelii. Liczba czytań i ich długość początkowo nie były ustalone. Jednak z biegiem czasu ustaliły się pewne lokalne zwyczaje. W Rzymie wykonywano zazwyczaj dwa czytania. Zwyczaj czytania trzech lekcji był wizygocki i gallikański. Także w Mszach: mediolańskiej, bizantyjskiej i ormiańskiej czytano trzy czytania. Zaś większą liczbę czytań mają ryty syryjski, koptyjski i abisyński. Jeśli więc w rycie rzymskim czytano wyłącznie dwie lekcje (i to najczęściej z listów apostolskich i Ewangelii, a bardzo rzadko ze Starego Testamentu), to w innych rytach przeważnie czytano trzy czytania (ze Starego Testamentu, z pism apostolskich i Ewangelii). W niektóre wielkie uroczystości (takie jak Wielkanoc, Zielone Świątki, Epifania i Narodzenie Pańskie) czytań było więcej. Liczba czytań w te dni sięgała od 7 do 13. Zwyczaj ten przetrwał do naszych czasów w Wigilię Paschalną, podczas której można czytać łącznie z Ewangelią 9 perykop.

Sposób czytania

W trzech pierwszych wiekach biskup podczas niedzielnej Eucharystii wskazywał lektorowi, jaki fragment Biblii ma czytać. W tym czasie teksty biblijne czytano przeważnie jako lectio continua. Z biegiem czasu zaczęto dobierać odpowiednie fragmenty do dni i okresów liturgicznych. Zaczęły powstawać zbiory tekstów na odpowiednie święta i okresy roku. W ten sposób narodziły się lekcjonarze i ewangeliarze mszalne.

Reforma posoborowa

Zgodnie z zaleceniem soborowej Konstytucji o Liturgii: «aby obfi­ciej zastawić dla wiernych stół słowa Bożego, należy szerzej otworzyć skarbiec biblijny, tak by w ustalonym ciągu lat odczytać wiernym ważniejsze części Pisma Świętego» (nr 51), wypracowano po Sobo­rze nowy porządek czytań. Kongregacja Kultu Bożego w roku 1969 opublikowała Ordo lectionum missae, którego drugie wydanie ukaza­ło się w 1981 roku.

„Na niedziele i święta przewidziano, zgodnie z dawnym wzorcem, trzy czytania: ze Starego Testamentu, z Nowego i Ewangelię. Czyta­nia te podzielono na cykl trzyletni (A, B i C), przypisując do każdego z tych lat jedną z Ewangelii synoptycznych, gdy tymczasem fragmenty z Ewangelii według Jana odczytuje się w ściśle określonych czasach (np. w niedziele wielkanocne). Porządek czytań na niedziele i święta stal się wiec swego rodzaju synte­zą pomiędzy lectio continua a doborem tematycznym. O ile określone tematy dominują w konkretnych okresach roku kościelnego (Adwent, Wielki Post, okres wielkanocny), to w niedziele w ciągu roku mamy lectio continua. Zwrócono przy tym baczną uwagę na związek zachodzący między czytaniem ze Starego Testamentu a Ewangelią. Może on polegać na tym, że czytanie starotestamentalne zawiera to miejsce Pisma świętego, które się pojawi w formie cytatu w Ewangelii; albo też ukaże się świadomie różnicę pomiędzy Starym a Nowym Przy­mierzem; lub uwypukli się ciągłość historii zbawienia, albo wreszcie ukaże się Ewangelię w pełnym świetle starotestamentalnej obietnicy” (M. Kunzler, „Liturgia Kościoła”, s. 337n). 

Nowy Lekcjonarz na dni powszednie przewiduje tylko dwa czytania. W okresie zwykłym w ciągu roku czytania podzielono na cykl dwuletni (rok I - lata nieparzyste, II - lata parzyste), a na pozostałe okresy liturgiczne lekcjonarz posiada cykl jednoroczny. Oprócz pięciu tomów zawierających lekcje na kolejne okresy roku, dwa kolejne tomy zawierają czytania mszalne w Mszach o świętych (tom VI) i w Mszach obrzędowych, oko­licznościowych i wotywnych (tom VII).

Miejsce czytań

Wykonywanie wszystkich czytań za wyjątkiem Ewangelią należy do lektora. W celebracji Mszy świętej z udziałem ludu czytania wykonuje się zawsze z ambony (por. OWMR 58n). „Godność słowa Bożego wymaga, by w kościele było ono głoszone z miejsca, na którym w czasie Liturgii słowa spontanicznie skupia się uwaga wiernych. Z zasady winna to być stała ambona, a nie zwykły, przenośny pulpit. Ambona odpowiednio wkomponowana we wnętrze kościoła powinna być tak umieszczona, by czytający i mówiący byli dobrze widziani i słyszani przez wiernych.

Z ambony wykonuje się jedynie czytania, psalm responsoryjny oraz orędzie wielkanocne; można też stąd wygłaszać homilię i intencje modlitwy powszechnej. Godność ambony wymaga, aby wstępował na nią tylko sługa słowa” (OWMR 309).