Teologia
Każda Modlitwa Eucharystyczna w odnowionym Mszale rzymskim posiada dwie epiklezy. Celem pierwszej jest konsekracja chleba i wina, a celem drugiej jest konsekracja Mistycznego Ciała Chrystusa, czyli Kościoła, a właściwiej zgromadzenia liturgicznego, czyli tej części wspólnoty kościelnej, która właśnie jest zgromadzona na celebracji eucharystycznej.
Ostatecznym celem Eucharystii nie jest konsekracja chleba i wina, ale właśnie budowanie Kościoła. Tę prawdę przypomniał nam bł. Jan Paweł II w ostatniej swojej encyklice poświęconej Eucharystii, która rozpoczyna się od stwierdzenia, że „Kościół żyje dzięki Eucharystii”.
To właśnie Eucharystia buduje Kościół dzięki działaniu Ducha Świętego. Duch Chrystusa gromadzi wiernych na Eucharystii zwołując zgromadzenie liturgiczne. To On jest żywą pamięcią Kościoła. Dzięki Duchowi wierni uczestniczą w wydarzeniach historii zbawienia, jednoczą się z Chrystusem, są przemieniani i uświęcani, aby wreszcie posłani do świata być świadkami miłującego Boga i siewcami błogosławieństwa w świecie. Tego wszystkiego dokonuje Duch Święty, który jest przyzywany (gr. epikleza) przez zgromadzenie liturgiczne.
W anaforze Kościoła zachodniego epikleza komunijna (tzn. przywoływanie Ducha Świętego nad wspólnotą Kościoła) jest rozdzielona od epiklezy tzw. konsekracyjnej, której celem jest przywołanie Ducha Świętego nad darami ofiarnymi. W anaforach Kościołów wschodnich obie epiklezy są ze sobą połączone: „Ześlij swojego Ducha na nas i na te dary”.
Epikleza komunijna
Epikleza komunijna otwiera serię próśb wstawienniczych za żyjących i zmarłych, członków Kościoła i cały świat. W IV Modlitwie Eucharystycznej Epikleza komunijna ma następujące brzmienie: „Wejrzyj, Boże, na Ofiarę, którą sam dałeś swojemu Kościołowi i spraw, aby wszyscy, którzy będą spożywali ten sam Chleb, i pili z jednego Kielicha, zostali przez Ducha Świętego złączeni w jedno ciało i stali się w Chrystusie żywą ofiarą ku Twojej chwale”. Tekst tej epiklezy przywołuje Ducha Świętego nad tymi którzy będą spożywali Najświętsze Ciało i Krew Chrystusa, aby byli zjednoczeni w Chrystusie jako jedna mistyczna wspólnota i przez to (razem z Chrystusem) stali się żywą ofiarą ku chwale Boga Ojca.
Modlitwy wstawiennicze
Kolejna część modlitwy eucharystycznej to modlitwy wstawiennicze. W IV Modlitwie Eucharystycznej mają one taką formę: „Pamiętaj, Boże, o wszystkich, za których składamy tę Ofiarę: przede wszystkim o Twoim słudze, naszym Papieżu N., o naszym Biskupie N., o wszystkich biskupach i całym duchowieństwie, o składających Ofiarę i tutaj zgromadzonych, [o nowo ochrzczonych, których dzisiaj odrodziłeś z wody i z Ducha Świętego,] o całym Twoim ludzie i o wszystkich, którzy szczerym sercem Ciebie szukają”.
Widzimy, że modlitwa ta ogarnie wszystkie stany kościoła począwszy od Papieża i miejscowego Biskupa, poprzez duchowieństwo i świeckich zgromadzonych na eucharystii, a skończywszy na wszystkich wierzących jak również tych co jeszcze nie wierzą, lecz „szczerym sercem szukają Boga”. Podczas składania Najświętszej Ofiary nie można pominąć nikogo, gdyż Chrystus umarł na krzyżu za każdego człowieka, bez względu na jego pochodzenie, rasę, kolor skóry, czy nawet przekonania polityczne lub religijne. Tak Chrystus umarł także za nie wierzących, innowierców, a nawet za wrogów Kościoła świętego. Msza św. jest uczestnictwem w tej jedynej ofierze Chrystusa, którą On raz na zawsze złożył Bogu Ojcu na krzyżu za wszystkich.
Wspomnienie zmarłych
Każda Eucharystia sprawowana jest we wspólnocie z całym Kościołem, a zatem nie tylko z tymi, którzy żyją współcześnie na świecie, lecz również ze zmarłymi, którzy opuścili nasz świat, i oczekują nagrody życia wiecznego lub już się nią cieszą jako święci w niebie.
Dlatego właśnie w dalszej części anafory wspominamy zmarłych: „Pamiętaj także o tych, którzy odeszli z tego świata w pokoju z Chrystusem, oraz o wszystkich zmarłych, których wiarę jedynie Ty znałeś”. Także tu w modlitwie wstawienniczej za zmarłych oprócz tych którzy pomarli „w pokoju z Chrystusem”, a więc wierzących chrześcijan, wspominani są również ci, których wiarę jedynie zna Bóg. Tę drugą grupę stanowią – w naszych oczach – niewierzący, którzy nie daleko byli od Boga i w jakiś sposób – wiadomy tylko Bogu – przeżywając czyściec przygotowują się do osiągnięcia zbawienia.
Wspomnienie świętych
Teraz następuje wspomnienie świętych, którzy modlą się za nami przed tronem Boga, abyśmy i my tu pielgrzymujący jeszcze na ziemi mogli być dołączeni do ich czcigodnego grona. „O dobry Ojcze, daj nam, swoim dzieciom, dziedzictwo życia wiecznego z Najświętszą Dziewicą, Bogurodzicą Maryją, z Apostołami i wszystkimi Świętymi w Twoim Królestwie, gdzie z całym stworzeniem wyzwolonym z grzechu i śmierci będziemy Cię chwalić przez naszego Pana Jezusa Chrystusa, przez którego obdarzasz świat wszelkimi dobrami”.
To wspomnienie świętych w IV Modlitwie Eucharystycznej ma charakter modlitwy za zgromadzenie liturgiczne, czyli za wszystkich uczestniczących w tej konkretnej celebracji eucharystycznej. Zaczyna się ono od inwokacji „o dobry Ojcze”, bo Bóg jest naszym Ojcem a my jesteśmy jego dziećmi i jako dzieci Boga spodziewamy się dziedzictwa w królestwie Bożym. To nasze pragnienie jest zgodne z wolą Boga, bo objawił ją nam sam Jezus Chrystus w Ewangelii. Jedyną przeszkodą do osiągnięcia zbawienia jest nasza niewierność Bogu. Święci są dla nas pomocą w osiągnięciu zbawienia poprzez przykład własnego życia i wstawiennictwo.
Listę świętych, których wspominamy w anaforze otwiera zawsze Najświętsza Maryja Panna, Matka Chrystusa. Po Niej wspominamy Apostołów, uczniów i pierwszych wyznawców Chrystusa, na wierze których zbudowany jest cały Kościół. III i V Modlitwa Eucharystyczna, a w polskiej edycji również II oraz I o Tajemnicy pojednania, pozwalają celebransowi dodać innych świętych np. patronów miejscowego Kościoła lub tych, których tego dnia obchodzi się wspomnienie. I Modlitwa Eucharystyczna ma własną listę świętych, którą stanowią głównie męczennicy Kościoła rzymskiego z pierwszych wieków. Lista ta podzielona na dwie grupy: pierwszą stanowią imiona 26 świętych z Maryją Dziewica i św. Józefem na czele oraz z imiennych wymienieniem wszystkich 12 Apostołów. Druga lista zawiera 15 imion Świętych.
W tradycji Kościoła lista tych imion było często modyfikowana i przedłużana niemal w nieskończoność w zależności od pobożności celebransa. Zawsze na końcu tej listy dodawano „i z wszystkimi Świętymi”.