OBRZĘDY POŚWIĘCENIA KOŚCIOŁA I OŁTARZA
OBRZĘDY POŁOŻENIA KAMIENIA WĘGIELNEGO
LUB ROZPOCZĘCIA BUDOWY KOŚCIOŁA
1. Na rozpoczęcie budowy nowego kościoła należy odprawić obrzędy, aby uprosić błogosławieństwo Boże dla podjętego dzieła, a wiernych pouczyć, że budynek wzniesiony z kamieni będzie widomym znakiem żywego Kościoła, czyli budowli Bożej [1], którą oni sami stanowią.
Zgodnie ze zwyczajem liturgicznym obrzędy te obejmują błogosławieństwo placu przeznaczonego pod nowy kościół oraz błogosławieństwo i położenie kamienia węgielnego. Jeżeli ze względu na konstrukcję i sposób budowania nie kładzie się kamienia węgielnego, należy odprawić obrzędy błogosławieństwa placu przeznaczonego pod nowy kościół, aby poświęcić Bogu rozpoczęcie dzieła budowy.
2. Obrzędy położenia kamienia węgielnego lub rozpoczęcia budowy nowego kościoła można odprawić w jakimkolwiek dniu i o każdej godzinie, z wyjątkiem Triduum Paschalnego. Wypada wyznaczyć taki dzień, w którym wierni mogą liczniej się zgromadzić.
3. Jest wskazane, aby obrzędy te odprawił biskup diecezji. Jeśli sam nie może tego dokonać, zleci to zadanie innemu biskupowi lub kapłanowi, zwłaszcza temu, który jest jego współpracownikiem i pomocnikiem w pracy duszpasterskiej w diecezji lub we wspólnocie, dla której ma być zbudowany nowy kościół.
4. Wiernych należy wcześniej powiadomić o dniu i godzinie obrzędów. Ponadto proboszcz lub inni duszpasterze i katecheci pouczą ich o znaczeniu obrzędu, jak również o należnym szacunku dla kościoła, który dla nich się buduje. Wypada także zachęcić wiernych do niesienia dobrowolnej i chętnej pomocy przy budowie kościoła.
5. W miarę możliwości należy postarać się, aby plac budowy kościoła był wyraźnie oznaczony i by umożliwiał obejście.
6. W miejscu, gdzie ma być ołtarz, należy zatknąć krzyż drewniany odpowiedniej wielkości.
7. Do sprawowania obrzędów należy przygotować:
- Pontyfikał Rzymski i Lekcjonarz;
- krzesło dla biskupa;
- jeżeli ma być wmurowany: kamień węgielny, który zgodnie ze zwyczajem powinien być ociosany i narożny, a także zaprawę cementową oraz narzędzia służące do umieszczenia kamienia w fundamentach;
- naczynie z wodą święconą i kropidło;
- kadzielnicę z łódką do kadzidła i łyżeczką;
- krzyż procesyjny oraz świeczniki dla posługujących.
Należy przygotować urządzenia nagłośniające, aby zebrany lud mógł dobrze słyszeć czytania, modlitwy i pouczenia.
8. Przy sprawowaniu obrzędów używa się szat liturgicznych koloru białego lub koloru danego święta. Należy więc przygotować:
- dla biskupa: albę, stułę, kapę, mitrę i pastorał;
- dla kapłana, jeśli przewodniczy obrzędowi: albę, stułę i kapę;
- dla diakonów: alby, stuły, a według możliwości i dalmatyki;
- dla innych posługujących: alby lub inne szaty prawnie uznane.
OBRZĘDY POŚWIĘCENIA KOŚCIOŁA
I. NATURA I GODNOŚĆ KOŚCIOŁÓW
1. Chrystus przez swoją śmierć i zmartwychwstanie stał się prawdziwą i doskonałą świątynią Nowego Przymierza [1] i zgromadził lud nabyty.
Ten lud święty, zebrany w jedności Ojca, Syna i Ducha Świętego, jest Kościołem [2], czyli świątynią Boga, zbudowaną z żywych kamieni, gdzie Ojciec doznaje czci w Duchu i prawdzie [3].
Słusznie więc od dawna nazywa się "kościołem" także budynek, w którym gromadzi się wspólnota chrześcijańska, aby słuchać słowa Bożego, razem się modlić, przystępować do sakramentów oraz sprawować Eucharystię.
2. Jako widzialna budowla, dom ten jest szczególnym znakiem Kościoła pielgrzymującego na ziemi i obrazem Kościoła przebywającego w niebie.
Jeżeli kościół powstaje jako budynek przeznaczony wyłącznie i na stałe do gromadzenia się ludu Bożego i sprawowania liturgii, wypada poświęcić go Bogu w uroczystym obrzędzie, stosownie do starożytnego zwyczaju Kościoła.
3. Kościół, jak tego wymaga jego natura, powinien być przystosowany do sprawowania świętych obrzędów, odznaczać się szlachetnym pięknem, ale bez przepychu, by przez to stał się prawdziwym symbolem i znakiem rzeczywistości nadprzyrodzonej. "Ogólny plan budowli kościelnej powinien być tak pomyślany, by ukazywał w pewien sposób obraz zgromadzonej wspólnoty, umożliwiał zachowanie należytego porządku a także ułatwiał każdemu prawidłowe wykonanie jego funkcji".
Oprócz tego należy zachować normy ustalone w Ogólnym wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego dotyczące prezbiterium, ołtarza, siedzenia celebransa, ambony i miejsca przechowywania Najświętszego Sakramentu [4].
Należy również wiernie przestrzegać zasad dotyczących rzeczy i miejsc przeznaczonych do udzielania innych sakramentów, w pierwszym rzędzie chrztu i pokuty [5].
II. TYTUŁ KOŚCIOŁA I ZŁOŻENIE W NIM RELIKWII ŚWIĘTYCH
4. Każdy kościół, który ma być poświęcony, powinien posiadać tytuł. Tytułem kościoła może być: Przenajświętsza Trójca, Pan nasz Jezus Chrystus pod wezwaniem tajemnicy z Jego życia lub imienia już wprowadzonego do liturgii, Duch Święty, Najświętsza Maryja Panna pod jakimś wezwaniem w liturgii już przyjętym, święci Aniołowie, Święty wpisany w Martyrologium Rzymskim lub umieszczony w prawnie zatwierdzonym Dodatku. Nie może natomiast być nim Błogosławiony bez specjalnego indultu Stolicy Apostolskiej. Tytuł kościoła powinien być tylko jeden, z wyjątkiem tych Świętych, którzy razem są umieszczeni w kalendarzu.
5. W miarę możliwości należy zachować tradycję liturgii rzymskiej składania części relikwii jednego lub wielu Świętych .
Trzeba jednak mieć na uwadze:
a) Składane relikwie mają być takiej wielkości, by można było się upewnić, że są częściami ciał ludzkich. Należy unikać składania zbyt małych części relikwii jednego lub wielu Świętych [6].
b) Z największą starannością należy dbać o autentyczność składanych relikwii. Lepiej poświęcić ołtarz bez relikwii niż składać w nim relikwie niepewnego pochodzenia.
c) Szkatuły z relikwiami nie należy umieszczać ani nad ołtarzem, ani w mensie ołtarza, lecz pod jego mensą z uwzględnieniem kształtu ołtarza.
III. SPRAWOWANIE POŚWIĘCENIA
SZAFARZ OBRZĘDÓW
6. Biskup, któremu powierzona została troska o Kościół lokalny, powinien poświęcać Bogu nowo wybudowane kościoły w diecezji. Jeżeli sam nie może przewodniczyć obrzędom, niech zleci to zadanie innemu biskupowi, zwłaszcza swojemu współpracownikowi lub pomocnikowi w pracy duszpasterskiej z wiernymi, dla których nowy kościół został zbudowany. W wypadkach nadzwyczajnych biskup specjalnym mandatem może tę czynność zlecić kapłanowi.
WYBÓR DNIA
7. Na poświęcenie nowego kościoła wybiera się dzień, w którym wierni mogą liczniej się zgromadzić, przede wszystkim niedzielę. Ponieważ w tych obrzędach wszystko przenika myśl o poświęceniu, nie powinno się ich sprawować w dniach, których tajemnic nie można pominąć: Triduum Paschalne, Narodzenie, Objawienie i Wniebowstąpienie Pańskie, Zesłanie Ducha Świętego, środa popielcowa, w dniach Wielkiego Tygodnia oraz w Dzień zaduszny.
MSZA ŚWIĘTA W DNIU POŚWIĘCENIA
8. Odprawianie Mszy święta wiąże się ściśle z obrzędami poświęcenia kościoła. Gdy więc sprawuje się poświęcenie kościoła, opuszcza się teksty liturgiczne danego dnia, a stosuje teksty własne poświęcenia, zarówno w Liturgii słowa, jak i w Liturgii Eucharystii.
9. Wypada, aby Mszę biskup koncelebrował z kapłani biorącymi udział w obrzędach poświęcenia oraz z kierującymi parafią lub wspólnotą, dla której zbudowano kościół.
LITURGIA GODZIN W DNIU POŚWIĘCENIA
10. Dzień poświęcenia kościoła ma w tym kościele stopień uroczystości. Od pierwszych nieszporów w Liturgii Godzin odmawia się teksty o poświęceniu kościoła. Tam, gdzie dokonuje się obrzędu złożenia relikwii, wskazane jest odprawienie Wigilii przy relikwiach Męczennika lub Świętego, którego relikwie mają być złożone pod ołtarzem. Najlepszą formą jest odprawienie Godziny czytań z zastosowaniem tekstów wspólnych lub własnych. Przy zachowaniu ustalonych zasad Wigilię należy tak adaptować, by ułatwić udział wiernych [7].
CZĘŚCI OBRZĘDÓW
A. WEJŚCIE DO KOŚCIOŁA
11. Obrzędy poświęcenia zaczynają się wejściem do kościoła. Może się ono dokonać w trojaki sposób. Należy wybrać sposób najbardziej dostosowany do warunków miejsca i czasu:
- procesja do kościoła, który ma być poświęcony: wszyscy gromadzą się w sąsiednim kościele lub w innym odpowiednim miejscu, z którego biskup, ministranci oraz wierni idą wśród modlitw i śpiewu psalmów do nowego kościoła;
- uroczyste wejście: jeśli nie może odbyć się lub nie jest wskazana procesja, wspólnota gromadzi się przy drzwiach kościoła;
- zwykłe wejście: wierni gromadzą się w samym kościele. Biskup, koncelebransi i posługujący wychodzą zwyczajnym sposobem z zakrystii.
Przy wejściu do nowego kościoła na podkreślenie zasługują dwa obrzędy:
a) Przekazanie kościoła: delegaci tych, którzy wybudowali kościół, przekazują go biskupowi.
b) Pokropienie kościoła: biskup błogosławi wodę i skrapia nią lud, który stanowi duchową świątynię, oraz ściany kościoła i ołtarz.
B. LITURGIA SŁOWA
12. W Liturgii słowa czyta się trzy perykopy wybrane z proponowanych w Lekcjonarzu mszalnym (t. VI, s. 3*) na dzień poświęcenia kościoła.
W pierwszym czytaniu należy zawsze, nawet w okresie paschalnym, odczytać tekst z Księgi Nehemiasza opisujący, jak ludność Jerozolimy zebrała się u pisarza Ezdrasza, by wysłuchać proklamacji prawa Bożego (Ne 8,1-4a.5-6.8-10).
13. Po czytaniach biskup wygłasza homilię, w której wyjaśnia znaczenie tekstów biblijnych oraz poświęcenia kościoła. Zawsze odmawia się wyznanie wiary. Opuszcza się natomiast Modlitwę wiernych, gdyż zastępuje ją śpiew Litanii do Wszystkich Świętych.
C. MODLITWA POŚWIĘCENIA ORAZ NAMASZCZENIE KOŚCIOŁA I OŁTARZA
Złożenie relikwii Świętych
14. Po odśpiewaniu Litanii, jeśli tak postanowiono, składa się relikwie jakiegoś Męczennika na znak, że ofiara członków wzięła swój początek z ofiary Głowy [8]. Tam, gdzie nie ma relikwii Męczennika, można złożyć w ołtarzu relikwie innego Świętego.
Modlitwa poświęcenia
15. Najważniejszym i jedynie koniecznym obrzędem przy poświęceniu kościoła jest sprawowanie Eucharystii. Zgodnie jednak z powszechnym zwyczajem zarówno Wschodniego jak Zachodniego Kościoła, odmawia się również specjalną modlitwę poświęcenia, która wyraża zamiar poświęcenia kościoła Panu na stałe i uprasza Jego błogosławieństwo.
Obrzędy namaszczenia, okadzenia, nakrycia i oświetlenia ołtarza
16. Obrzędy namaszczenia, okadzenia, nakrycia i oświetlenia ołtarza są widocznymi znakami ukazującymi niewidzialne dzieła, których Pan dokonuje za pośrednictwem Kościoła sprawującego Boże misteria, a zwłaszcza Eucharystię.
a) Namaszczenie ołtarza i ścian kościoła:
- przez namaszczenie krzyżmem ołtarz staje się symbolem Chrystusa, który przed wszystkimi został "Namaszczony" i tak jest nazwany. Ojciec przecież namaścił Go Duchem Świętym i ustanowił Najwyższym Kapłanem, aby na ołtarzu swego Ciała złożył w ofierze swoje życie za zbawienie wszystkich;
- namaszczenie kościoła oznacza poświęcenie go dla kultu chrześcijańskiego całkowicie i na zawsze. Zgodnie z tradycją liturgiczną dokonuje się dwanaście namaszczeń albo, stosownie do warunków, cztery, przez co się zaznacza, że kościół jest obrazem świętego miasta Jeruzalem.
b) Kadzidło spala się na ołtarzu, aby ukazać, że Ofiara Chrystusa, która w tym misterium wciąż jest obecna, wznosi się do Boga jako słodka woń. Ma to również wyrazić myśl, że modlitwy wiernych, pełne błagań i wdzięczności, docierają do tronu Boga [9].
Okadzenie wnętrza kościoła wskazuje, że przez poświęcenie stał się on domem modlitwy. Przede wszystkim jednak okadza się lud Boży, gdyż on jest świątynią żywą, w której każdy wierny jest duchowym ołtarzem [10].
c) Nakrycie ołtarza wskazuje, że ołtarz chrześcijański jest miejscem Ofiary eucharystycznej oraz stołem Pańskim. Dokoła niego stoją kapłani i wierni i przez tę samą czynność, choć spełniają różne funkcje, sprawują pamiątkę śmierci i zmartwychwstania Chrystusa oraz spożywają wieczerzę Pańską. Dlatego ołtarz jako stół Uczty ofiarnej odpowiednio się przygotowuje i uroczyście przyozdabia. Oznacza to wyraźnie, że ołtarz jest stołem Pana, do którego wszyscy wierni przychodzą z radością, by posilić się Bożym pokarmem, czyli Ciałem i Krwią ofiarowanego Chrystusa.
d) Oświetlenie ołtarza, po którym następuje oświetlenie kościoła, przypomina, że Chrystus jest "Światłem na oświecenie pogan" [11], którego blaskiem jaśnieje Kościół, a dzięki niemu także cała rodzina ludzka.
D. SPRAWOWANIE EUCHARYSTII
17. Na przygotowanym ołtarzu biskup sprawuje Eucharystię, która jest główną i najstarszą częścią całego obrzędu [12]. Sprawowanie Eucharystii ściśle wiąże się z obrzędem poświęcenia kościoła:
- przez sprawowanie eucharystycznej Ofiary osiąga się i za pośrednictwem znaków ukazuje najwyższy cel, dla którego zbudowano kościół i wzniesiono ołtarz;
- Eucharystia, która uświęca serca tych, którzy ją przyjmują, w pewien sposób uświęca też ołtarz i miejsce jej sprawowania, jak to niejednokrotnie stwierdzili starożytni Ojcowie Kościoła: "Godny podziwu jest ołtarz, bo choć z natury swej jest kamieniem, staje się święty, gdy tylko przyjmie Ciało Chrystusa" [13];
- ścisły związek między poświęceniem kościoła i sprawowaniem Eucharystii ukazuje się także przez to, że Msza święta na poświęcenie kościoła posiada własną prefację głęboko wnikającą w znaczenie obrzędu.
IV. ADAPTACJA OBRZĘDÓW
UPRAWNIENIA KONFERENCJI BISKUPÓW W ZAKRESIE ADAPTACJI
18. Konferencje Biskupów mogą te obrzędy dostosować do zwyczajów poszczególnych regionów, w taki jednak sposób, by w niczym nie umniejszyć ich godności i uroczystości.
Powinny być zachowane następujące elementy:
a) nigdy nie wolno opuścić odprawienia Mszy świętej z własną prefacją oraz modlitwy poświęcenia;
b) jeżeli ważne przyczyny nie sprzeciwiają się temu, należy zachować obrzędy, które według tradycji liturgicznej mają szczególne znaczenie i wymowę (por. nr 16), a gdy tego wymagają okoliczności, można odpowiednio adaptować formuły.
Przy dokonywaniu adaptacji kompetentna władza kościelna powinna przedstawić je Stolicy Apostolskiej i za jej zgodą wprowadzić stosowne zmiany [14].
UPRAWNIENIA SZAFARZY W ZAKRESIE ADAPTACJI
19. Do kompetencji biskupa i tych, którzy przygotowują obrzędy, należy:
- ustalenie sposobu wejścia do kościoła (por. nr 11);
- określenie sposobu przekazania nowego kościoła biskupowi (por. nr 11);
- decyzja o stosowności złożenia relikwii. W tej sprawie należy mieć na uwadze przede wszystkim dobro duchowe wiernych oraz zachować przepisy zawarte w nrze 5.
Rektor kościoła przy pomocy współpracowników w duszpasterstwie powinien ustalić i przygotować wszystko, co dotyczy czytań, śpiewów i pomocy duszpasterskich dla owocnego udziału ludu i tego, co służy do podkreślenia uroczystości obrzędów.
V. PRZYGOTOWANIE DUSZPASTERSKIE
20. Aby wierni owocnie uczestniczyli w obrzędach poświęcenia, rektor kościoła oraz inni doświadczeni duszpasterze powinni ich pouczyć o doniosłości tego aktu liturgicznego i o jego znaczeniu duchowym, kościelnym i misyjnym.
Wiernych należy pouczyć o znaczeniu poszczególnych części kościoła, o ich przeznaczeniu, jak również o obrzędzie poświęcenia i o głównych symbolach liturgicznych w nim zawartych, by sami wierni przy pomocy odpowiednich środków poprzez obrzędy i modlitwy w pełni zrozumieli znaczenie poświęcenia kościoła i mogli świadomie, pobożnie i czynnie uczestniczyć w tej czynności.
VI. RZECZY POTRZEBNE DO POŚWIĘCENIA KOŚCIOŁA
21. Do obrzędów poświęcenia kościoła należy przygotować:
a) W miejscu, gdzie gromadzą się wierni:
- Pontyfikał Rzymski;
- krzyż procesyjny;
- jeśli relikwie Świętych mają być niesione w procesji, wszystko, co wymieniono w nrze 24 a);
b) W zakrystii lub prezbiterium albo w obrębie święconego kościoła, w zależności od przeznaczenia przedmiotów:
- Mszał Rzymski, Lekcjonarz;
- naczynie z wodą do poświęcenia i kropidło;
- naczynie z krzyżmem świętym;
- ręczniki do wycierania ołtarza;
- jeśli potrzeba tego wymaga: lniany obrus nasycony woskiem lub ceratę wielkości mensy ołtarza;
- tacę i dzbanek z wodą, ręczniki i rzeczy potrzebne do obmycia rąk biskupa i kapłanów, którzy namaszczali ściany kościoła;
- płócienny fartuch;
- przyrządy do palenia kadzidła i wonności, względnie ziarna kadzidła i małe świeczki do scalenia na ołtarzu;
- kadzielnice z łódkami i łyżeczkami;
- kielich, korporał, puryfikaterze, ręczniczek;
- chleb, wino i wodę do odprawienia Mszy świętej;
- krzyż ołtarzowy, chyba że w prezbiterium znajduje się już krzyż lub krzyż procesyjny, umieszcza się w pobliżu ołtarza;
- obrusy, świece, świeczniki;
- według uznania kwiaty;
- klęcznik dla biskupa.
22. Należy zachować dawny i chwalebny zwyczaj umieszczania krzyżów sporządzonych z kamienia, spiżu lub innego stosownego materiału, albo rzeźbienia ich na ścianach kościoła. Należy zatem przygotować dwanaście lub cztery krzyże, stosownie do liczby namaszczeń (por. nr 16) i odpowiednio rozmieścić na ścianach kościoła na stosownej wysokości. Pod każdym krzyżem należy umieścić mały uchwyt, w który wkłada się mały świecznik z zapaloną świecą.
23. We Mszy świętej poświęcenia kościoła używa się szat liturgicznych koloru białego lub świątecznego. Należy przygotować:
- dla biskupa: albę, stułę, ornat, mitrę, pastorał oraz paliusz, jeśli go używa;
- dla koncelebrujących kapłanów: szaty do Mszy koncelebrowanej;
- dla diakonów: alby, stuły i dalmatyki;
- dla innych posługujących: alby lub inne szaty prawnie uznane.
24. Jeśli relikwie Świętych mają być umieszczone w ołtarzu, należy przygotować:
a) W miejscu, gdzie gromadzą się wierni:
- szkatułę z relikwiami otoczoną kwiatami i lampionami. Jeśli wejście jest uproszczone, można przed rozpoczęciem obrzędów umieścić ją w odpowiednim miejscu w prezbiterium;
- dla diakonów, którzy są przeznaczeni do niesienia relikwii: albę, stułę czerwonego koloru, jeśli są to relikwie Męczenników, a w innych wypadkach białego koloru, oraz jeśli to możliwe, dalmatyki. Jeśli natomiast relikwie niosą kapłani, należy dla nich przygotować ornaty.
Relikwie mogą także nieść posługujący ubrani w alby lub szaty prawnie uznane.
b) W prezbiterium:
- mały stolik, na którym składa się szkatułę z relikwiami na czas pierwszej części obrzędów poświęcenia.
c) W zakrystii:
- zaprawę wapienną lub cementową, którą łączy się płytę nakrywającą relikwie; powinien być obecny murarz, który we właściwym czasie zamknie wnękę z relikwiami.
25. Należy sporządzić dwa egzemplarze aktu poświęcenia kościoła, podpisane przez biskupa, rektora kościoła i delegatów miejscowej wspólnoty. Jeden egzemplarz należy zachować w archiwum diecezji, a drugi w archiwum poświęconego kościoła. Tam zaś, gdzie następuje złożenie relikwii, sporządza się trzeci egzemplarz, celem przechowania w szkatule z relikwiami. W dokumentach tych należy podać rok, miesiąc i dzień poświęcenia kościoła, nazwisko biskupa, który dokonał obrzędu, tytuł kościoła, jak również imiona Męczenników lub Świętych, których relikwie złożono w ołtarzu, jeśli to się odbyło. W odpowiednim miejscu kościoła należy umieścić tablicę z napisem określającym dzień, miesiąc i rok poświęcenia, tytuł kościoła oraz nazwisko biskupa, który dokonał obrzędu.
VII. ROCZNICA POŚWIĘCENIA
A. W DNIU ROCZNICY POŚWIĘCENIA KOŚCIOŁA KATEDRALNEGO
26. Aby bardziej uwidocznić znaczenie i godność Kościoła lokalnego, obchodzi się rocznicę poświęcenia jego kościoła katedralnego jako uroczystość w samym kościele katedralnym, a w innych kościołach diecezji jako święto [15]. Jeśli w tym dniu istnieje stała przeszkoda, wyznacza się najbliższy dzień wolny na obchód rocznicy poświęcenia.
Wypada, by w rocznicę poświęcenia biskup sprawował Eucharystię w kościele katedralnym w koncelebrze z Kapitułą kanoników lub Radą kapłańską przy uczestnictwie jak największej liczby wiernych.
B. W DNIU ROCZNICY POŚWIĘCENIA WŁASNEGO KOŚCIOŁA
27. Dzień rocznicy poświęcenia kościoła obchodzi się jako uroczystość [16].
OBRZĘDY POŚWIĘCENIA KOŚCIOŁA,
W KTÓRYM JUŻ STALE SPRAWUJE SIĘ SŁUŻBĘ BOŻĄ
1. By pełniej ukazać symboliczną wymowę oraz znaczenie obrzędów, otwarcie nowego kościoła należy połączyć z jego poświęceniem. Stąd, jak wyżej wspomniano, należy w miarę możliwości unikać odprawiania Mszy świętej w nowym kościele przed jego poświęceniem (por. rozdz. II, nry 8, 15, 17).
Jeśli jednak poświęca się kościoły, w których już stale sprawuje się liturgię, należy zachować obrzędy podane w niniejszym rozdziale. Ponadto w kościołach tych należy odróżnić te elementy, które ostatnio zostały wzniesione, gdyż racja ich poświęcenia jest wyraźniejsza od poświęcenia tych, które zostały wybudowane dawniej. Aby można było taki kościół poświęcić, wymaga się następujących warunków:
- aby ołtarz nie był jeszcze poświęcony, gdyż zwyczaj i prawo liturgiczne słusznie zabraniają poświęcenia kościoła bez poświęcenia ołtarza, ponieważ poświęcenie ołtarza jest główną częścią całego obrzędu;
- aby przybyło coś nowego lub zasadniczo zmienionego w konstrukcji kościoła (np. kościół został całkowicie odnowiony) lub zaistniała zmiana w jego stanie prawnym (np. kościół stał się parafialny).
2. Wszystko, co znajduje się we Wprowadzeniu rozdziału II, dotyczy również tych obrzędów, chyba że warunki, których one dotyczą, okażą się całkowicie inne lub inne są przepisy.
Niniejsze obrzędy różnią się od obrzędów podanych w rozdz. II następującymi zmianami:
a) opuszcza się obrzęd otwarcia drzwi kościoła (rozdz. II, nr 34 lub 41), gdy kościół jest dostępny dla wiernych. Wejście dokonuje się w zwykły sposób (rozdz. II, nry 43-47). Jeżeli natomiast kościół przez długi czas był zamknięty, a teraz otwiera się go dla sprawowania liturgii, obrzęd może być dokonany, gdyż wówczas ma swoją wymowę i znaczenie;
b) obrzęd przekazania kościoła biskupowi (rozdz. II, nr 33 lub 40 albo 47), zależnie od okoliczności, może być zachowany lub pominięty, albo też dostosowany do sytuacji poświęcanego kościoła (np. odpowiednie będzie zachować go przy poświęceniu kościoła niedawno zbudowanego, opuścić przy poświęceniu starego kościoła, w którego konstrukcji nie dokonano żadnych zmian, a dostosować przy poświęceniu starego kościoła całkowicie odnowionego);
c) opuszcza się obrzęd pokropienia wodą święconą ścian kościoła (rozdz. II, nry 48-50), ponieważ ma ono charakter oczyszczenia;
d) opuszcza się to, co odnosi się do pierwszej proklamacji słowa Bożego (rozdz. II, nr 53), dlatego Liturgię słowa odprawia się w zwykły sposób. W miejsce czytania Nehemiasza 8,2-4a.5-6.8-10 z Psalmem 18B,8-9.10-15 i jego refrenem (rozdz. II, nr 54a) wybiera się inne dostosowane czytanie.
OBRZĘDY POŚWIĘCENIA OŁTARZA
I. NATURA I GODNOŚĆ OŁTARZA
1. Starożytni Ojcowie Kościoła, rozważywszy słowo Boże, nie wahali się twierdzić, że Chrystus stał się żertwą, kapłanem i ołtarzem własnej ofiary [1].
W Liście do Hebrajczyków Chrystus ukazany jest jako Arcykapłan i żywy Ołtarz niebieskiej świątyni [2]. W Apokalipsie natomiast nasz Zbawiciel jest przedstawiony jako Baranek zabity [3], którego ofiarę święty Anioł przenosi na ołtarz w niebie [4].
CHRZEŚCIJANIN JEST DUCHOWYM OŁTARZEM
2. Skoro Chrystus, Głowa i Nauczyciel, jest prawdziwym ołtarzem, to również Jego członkowie i uczniowie stanowią duchowe ołtarze, na których Bogu składa się ofiarę życia święcie prowadzonego. Sami Ojcowie zdają się o tym mówić: św. Ignacy Antiocheński wyraźnie prosi Rzymian: "Jedynie na to mi pozwólcie, bym mógł ofiarować się Bogu, dopóki ołtarz jest gotowy" [5]. Święty Polikarp, napominając wdowy, by żyły pobożnie, nazywa je "ołtarzem Boga" [6]. Z wypowiedziami tymi zgadzają się wypowiedzi innych, także św. Grzegorza Wielkiego, który poucza: "Czym jest ołtarz Boży, jeśli nie duchem dobrze żyjących? ... Słusznie więc serce sprawiedliwych zwie się ołtarzem Boga" [7].
Według innego obrazu pojawiającego się u pisarzy kościelnych, wierni, którzy się modlą, ofiarują Bogu swoje błagania i składają dary swoich próśb, sami są żywymi kamieniami, z których Jezus buduje ołtarz Kościoła [8].
OŁTARZ STOŁEM OFIARY I UCZTY PASCHALNEJ
3. Chrystus Pan, ustanawiając pod postacią uczty ofiarniczej pamiątkę ofiary, którą miał złożyć Ojcu na ołtarzu krzyża, uświęcił stół ofiarny, przy którym mieli gromadzić się wierni, by uczcić Jego Paschę. Ołtarz jest więc stołem ofiary i uczty, na którym kapłan, przedstawiający Chrystusa Pana, dokonuje tego samego, co Chrystus uczynił i przekazał swoim uczniom, aby czynili na Jego pamiątkę. Wszystko to wyraźnie ukazuje Apostoł, gdy mówi: "Kielich błogosławieństwa, który błogosławimy, czyż nie jest udziałem we Krwi Chrystusa? Chleb, który łamiemy, czyż nie jest udziałem w Ciele Pana? Ponieważ jeden jest chleb, przeto my, liczni, tworzymy jedno ciało. Wszyscy bowiem bierzemy z tego samego chleba" [9].
OŁTARZ ZNAKIEM CHRYSTUSA
4. Dzieci Kościoła wszędzie, stosownie do okoliczności, mogą czcić pamiątkę Chrystusa i gromadzić się przy stole Pańskim. Jest jednak godne tajemnicy eucharystycznej, aby chrześcijanie budowali stałe ołtarze do odprawiania Wieczerzy Pańskiej. Zwyczaj ten istniał już od czasów starożytnych.
Ołtarz chrześcijański z natury swojej jest szczególnym stołem ofiary i Uczty paschalnej:
- szczególnym ołtarzem, na którym na wieki w sposób mistyczny uobecnia się ofiara krzyża aż do przyjścia Chrystusa;
- stołem, przy którym gromadzą się dzieci Kościoła, aby składać dziękczynienie Bogu oraz przyjmować Ciało i Krew Chrystusa.
We wszystkich więc kościołach ołtarz jest "ośrodkiem dziękczynienia, które dokonuje się przez Eucharystię" [10] i wokół którego sprawuje się wszystkie inne obrzędy Kościoła [11].
Ponieważ przy ołtarzu czci się pamiątkę Pana i rozdziela wiernym Jego Ciało i Krew, pisarze Kościoła widzieli w ołtarzu znak samego Chrystusa. Stąd też wywodzi się twierdzenie: "Ołtarz jest Chrystusem".
OŁTARZ MIEJSCEM CZCI MĘCZENNIKÓW
5. Cała godność ołtarza wypływa stąd, że jest on stołem Pańskim. Dlatego ciała Męczenników nie dodają chwały ołtarzowi, lecz raczej ołtarz podkreśla godność grobu Męczenników. Dla uczczenia ciał Męczenników oraz innych Świętych, jak i dla zaznaczenia prawdy, że ofiara członków wywodzi swój początek z ofiary Głowy [12], wypada nad ich grobami wznosić ołtarze albo składać ich relikwie w ołtarzach tak, by "zwycięskie ofiary znalazły się w tym miejscu, gdzie Chrystus jest ofiarą. Lecz On, który za wszystkich cierpiał, na ołtarzu, oni pod ołtarzem, gdyż Jego męką zostali odkupieni" [13]. Taki układ rzeczy wydaje się w pewien sposób powtarzać duchową wizję Jana Apostoła w Apokalipsie: "Ujrzałem pod ołtarzem dusze zabitych dla Słowa Bożego i dla świadectwa, jakie mieli" 14. Chociaż wszyscy Święci słusznie zwą się świadkami Chrystusa, jednakże w świadectwie krwi istnieje szczególna moc, którą całkowicie i w pełni wyrażają tylko relikwie Męczenników złożone w ołtarzu.
II. BUDOWA OŁTARZA
6. Wypada, by w każdym kościele był ołtarz stały. Na innych natomiast miejscach, przeznaczonych do odprawiania świętych obrzędów, może być ołtarz stały lub przenośny.
Ołtarzem stałym nazywamy ołtarz tak zbudowany, że łączy się ściśle z posadzką i nie może być przesunięty. Ołtarz przenośny natomiast można przesuwać [15].
7. W nowych kościołach należy zbudować tylko jeden ołtarz, aby na wspólnym zgromadzeniu wiernych jedyny ołtarz oznaczał jednego Zbawiciela naszego, Jezusa Chrystusa, oraz jedną Eucharystię Kościoła.
W kaplicy natomiast, w miarę możliwości w jakiś sposób oddzielonej od nawy kościoła, w której umieszcza się tabernakulum do przechowywania Najświętszego Sakramentu, można postawić drugi ołtarz, gdzie również można odprawić Mszę świętą w dni powszednie dla małej liczby wiernych.
Należy bezwzględnie zaniechać budowy wielu ołtarzy jedynie do przyozdobienia kościoła.
8. Ołtarz należy zbudować w pewnej odległości od ściany, aby kapłan mógł go łatwo obchodzić oraz odprawiać Mszę świętą twarzą do ludu. "Ma znajdować się w takim miejscu, by naprawdę stanowił centrum, na które samorzutnie całe zgromadzenie wiernych zwraca uwagę" [16].
9. Zgodnie z tradycją Kościoła oraz symboliką biblijną właściwą ołtarzowi, mensa ołtarza stałego ma być kamienna i wykonana z kamienia naturalnego. Jednakże można użyć także innego materiału, byleby zgodnie z oceną Konferencji Episkopatu był godny, trwały i wykonany według zasad sztuki.
Kolumny lub podstawa do podtrzymywania mensy ołtarzowej mogą być wykonane z jakiegokolwiek materiału, byle tylko był godny i trwały [17].
10. Z natury swej ołtarz jest poświęcony samemu Bogu, gdyż Ofiarę eucharystyczną składa się samemu Bogu. W takim znaczeniu należy rozumieć zwyczaj Kościoła poświęcania ołtarzy Bogu dla uczczenia Świętych. Wyraził to trafnie św. Augustyn: "Ołtarze wznosimy nie męczennikowi, lecz samemu Bogu męczenników, chociaż na grobach męczenników" [18].
Należy to wyraźnie wytłumaczyć wiernym. W nowych kościołach nie należy nad ołtarzem umieszczać ani figur, ani obrazów Świętych. Nie powinno się również na mensie ołtarza umieszczać relikwii Świętych, gdy się je wystawia do uczczenia przez wiernych.
11. Zgodnie z tradycją liturgii rzymskiej należy zachować zwyczaj składania w ołtarzu relikwii Męczenników i innych Świętych 19. Należy jednak mieć na uwadze:
a) Składane relikwie mają być takiej wielkości, by można było wywnioskować, że są częściami ciał ludzkich. Należy unikać składania zbyt małych części relikwii jednego lub wielu Świętych.
b) Z największą starannością należy dbać o autentyczność składanych relikwii. Lepiej poświęcić ołtarz bez relikwii, niż składać pod nim relikwie niepewnego pochodzenia.
c) Szkatuły z relikwiami nie należy umieszczać ani nad ołtarzem, ani na mensie ołtarza, lecz pod jego mensą.
Tam, gdzie sprawuje się obrzęd złożenia relikwii, jest wskazane odprawienie Wigilii przy relikwiach Męczennika lub Świętego (zob. rozdz. II, nr 10).
III. SPRAWOWANIE POŚWIĘCENIA
SZAFARZ OBRZĘDÓW
12. Poświęcanie Bogu nowo wybudowanych w diecezji ołtarzy należy do biskupa, któremu powierzona została troska o Kościół lokalny. Jeżeli sam nie może tego dokonać, powinien zlecić innemu biskupowi, zwłaszcza swojemu współpracownikowi lub pomocnikowi w pracy duszpasterskiej wśród wiernych, dla których nowy ołtarz został zbudowany. W przypadkach nadzwyczajnych to zadanie biskup specjalnym mandatem może zlecić kapłanowi.
WYBÓR DNIA
13. Ponieważ ołtarz staje się rzeczą świętą przede wszystkim przez sprawowanie Eucharystii, dla podkreślenia prawdy tego stwierdzenia należy unikać odprawiania Mszy świętej na nowym ołtarzu przed jego poświęceniem. W ten sposób Msza poświęcenia będzie też pierwszą Eucharystią sprawowaną na tym ołtarzu.
14. Na poświęcenie nowego ołtarza wybiera się dzień, w którym wierni mogą się liczniej zgromadzić, przede wszystkim niedzielę, chyba że względy duszpasterskie przemawiają za innym terminem. Obrzędów poświęcenia ołtarza nie powinno się sprawować w Triduum Paschalne, w środę popielcową, w dniach Wielkiego Tygodnia oraz w Dzień zaduszny.
MSZA POŚWIĘCENIA
15. Sprawowanie Eucharystii wiąże się ściśle z obrzędami poświęcenia ołtarza. Odprawia się Mszę "Na poświęcenie ołtarza". Jednakże w święto Narodzenia Pańskiego, Objawienia, Wniebowstąpienia, Zesłania Ducha Świętego, jak również w niedziele Adwentu, Wielkiego Postu i wielkanocne odprawia się Mszę z dnia, oprócz modlitwy nad darami i prefacji, które ściśle łączą się z tym obrzędem.
16. Wypada, aby biskup koncelebrował Mszę z innymi kapłanami, a zwłaszcza z kierującymi parafią lub wspólnotą, dla której zbudowano ołtarz.
CZĘŚCI OBRZĘDÓW
A. OBRZĘDY WSTĘPNE
17. Obrzędy wstępne Mszy poświęcenia ołtarza odbywają się w zwykły sposób, z tym, że opuszcza się akt pokuty, a biskup błogosławi wodę i kropi nią lud oraz nowy ołtarz.
B. LITURGIA SŁOWA
18. W Liturgii słowa zaleca się czytać trzy perykopy wybrane według norm przepisanych rubrykami, albo z liturgii danego dnia (zob. nr 15), albo z tych, które są przewidziane w Lekcjonarzu mszalnym (t. VI, s. 5*-15*) na obrzęd poświęcenia ołtarza.
19. Po czytaniach biskup wygłasza homilię, w której wyjaśnia znaczenie tekstów biblijnych oraz poświęcenia ołtarza. Po homilii odmawia się wyznanie wiary. Opuszcza się natomiast Modlitwę powszechną, gdyż śpiewa się Litanię do Wszystkich Świętych.
C. MODLITWA POŚWIĘCENIA I NAMASZCZENIE OŁTARZA
Złożenie relikwii Świętych
20. Po odśpiewaniu Litanii, jeśli tak postanowiono, składa się w ołtarzu relikwie Męczenników lub innych Świętych, aby zaznaczyć, że wszyscy, którzy są ochrzczeni w śmierci Chrystusa, a przede wszystkim ci, którzy przelali krew dla Pana, uczestniczą w męce Chrystusa (zob. Wprowadzenie, nr 5).
Modlitwa poświęcenia
21. Najważniejszym i jedynie koniecznym obrzędem przy poświęceniu ołtarza jest sprawowanie Eucharystii. Zgodnie jednak z powszechną tradycją zarówno Wschodniego jak Zachodniego Kościoła, odmawia się również specjalną modlitwę poświęcenia, która wyraża wolę poświęcenia ołtarza Panu na stałe i prośbę o Jego błogosławieństwo.
Obrzędy namaszczenia, okadzenia, nakrycia i oświetlenia ołtarza
22. Obrzędy namaszczenia, okadzenia, nakrycia i oświetlenia ołtarza są widocznymi znakami ukazującymi niewidzialne dzieła, których Pan dokonuje za pośrednictwem Kościoła sprawującego Boże misteria, a zwłaszcza Eucharystię.
a) Namaszczenie ołtarza: Przez namaszczenie krzyżmem ołtarz staje się symbolem Chrystusa, który przed wszystkimi został "Namaszczony" i tak jest nazwany. Ojciec przecież namaścił Go Duchem Świętym i ustanowił Najwyższym Kapłanem, aby na ołtarzu swego Ciała złożył w ofierze swoje życie za zbawienie wszystkich.
b) Kadzidło spala się na ołtarzu, aby ukazać, że Ofiara Chrystusa, która w tym misterium wciąż jest obecna, wznosi się do Boga jak miła woń. Ma to również wyrazić myśl, że modlitwy wiernych, pełne błagań i wdzięczności, docierają do tronu Boga [20].
c) Nakrycie ołtarza wskazuje, że ołtarz chrześcijański jest miejscem Ofiary eucharystycznej oraz stołem Pańskim. Dokoła niego stoją kapłani i wierni, i przez tę samą czynność, choć spełniają różne funkcje, sprawują pamiątkę śmierci i zmartwychwstania Chrystusa oraz spożywają Wieczerzę Pańską. Dlatego ołtarz jako stół uczty ofiarnej odpowiednio się przygotowuje i uroczyście przyozdabia. Oznacza to wyraźnie, że ołtarz jest stołem Pana, do którego wszyscy wierni przychodzą z radością, by posilić się Bożym pokarmem, czyli Ciałem i Krwią ofiarowanego Chrystusa.
d) Oświetlenie ołtarza przypomina, że Chrystus jest "Światłem na oświecenie pogan" [21], którego blaskiem jaśnieje Kościół, a dzięki niemu cała rodzina ludzka.
D. SPRAWOWANIE EUCHARYSTII
23. Na przygotowanym ołtarzu biskup sprawuje Eucharystię, która jest główną i najstarszą częścią całego obrzędu [22]. Sprawowanie Eucharystii jak najściślej wiąże się z obrzędem poświęcenia ołtarza:
- przez sprawowanie eucharystycznej Ofiary osiąga się i jasno ukazuje najważniejszy cel, dla którego ołtarz zbudowano;
- Eucharystia, która uświęca serca przyjmujących ją, w pewien sposób uświęca też ołtarz, jak to niejednokrotnie twierdzili starożytni Ojcowie Kościoła: "Godny podziwu jest ten ołtarz, bo chociaż z natury swej jest kamieniem, staje się święty, gdy tylko przyjmie Ciało Chrystusa" [23];
- ścisły związek poświęcenia ołtarza ze sprawowaniem Eucharystii ukazuje się także przez to, że Msza na poświęcenie ołtarza posiada własną prefację głęboko wnikającą w znaczenie obrzędu.
IV. ADAPTACJA OBRZĘDÓW
UPRAWNIENIA KONFERENCJI BISKUPÓW W ZAKRESIE ADAPTACJI
24. Konferencje Biskupów mogą te obrzędy dostosować do zwyczajów poszczególnych regionów, w taki jednak sposób, by w niczym nie umniejszyć ich godności i uroczystości.
Powinny być zachowane następujące elementy:
a) nie wolno nigdy opuścić odprawienia Mszy świętej z własną prefacją oraz modlitwy poświęcenia;
b) jeżeli ważne przyczyny nie sprzeciwiają się temu, należy zachować obrzędy, które według tradycji liturgicznej mają szczególne znaczenie i wymowę (zob. nr 22), gdy tego wymagają okoliczności, można odpowiednio adaptować formuły.
Przy dokonywaniu adaptacji niech kompetentna władza kościelna przedstawi je Stolicy Apostolskiej i za jej zgodą wprowadzi stosowne zmiany [24].
UPRAWNIENIA SZAFARZY W ZAKRESIE ADAPTACJI
25. Do kompetencji biskupa i tych, którzy przygotowują obrzędy, należy decyzja o stosowności złożenia relikwii Świętych. W tej sprawie należy uwzględnić przede wszystkim dobro duchowe wiernych i właściwe zrozumienie ducha liturgii oraz zachować przepisy zawarte w nrze 11.
Rektor kościoła, w którym odbywa się poświęcenie ołtarza, wraz ze współpracownikami w duszpasterstwie powinien ustalić i przygotować wszystko, co dotyczy czytań, śpiewów i pomocy duszpasterskich dla owocnego udziału ludu, i tego, co służy podkreśleniu uroczystości obrzędów.
V. PRZYGOTOWANIE DUSZPASTERSKIE
26. Wierni mają być nie tylko wcześnie powiadomieni o poświęceniu nowego ołtarza, lecz także odpowiednio przygotowani, aby mogli czynnie uczestniczyć w obrzędach. Należy ich pouczyć o tym, co oznaczają poszczególne obrzędy i w jaki sposób są dokonywane. Do przeprowadzenia takiej katechezy może służyć podane wyżej Wprowadzenie, w którym mówi się o naturze ołtarza, jego godności oraz znaczeniu i wymowie obrzędów. W ten sposób wierni nabiorą właściwego i należnego szacunku dla ołtarza.
VI. RZECZY POTRZEBNE DO POŚWIĘCENIA OŁTARZA
27. Do obrzędów poświęcenia ołtarza należy przygotować:
- Mszał Rzymski, Lekcjonarz i Pontyfikał Rzymski;
- krzyż procesyjny i Ewangeliarz;
- naczynie z wodą do poświęcenia i kropidło;
- naczynie z krzyżmem świętym;
- ręczniki do wytarcia mensy ołtarza;
- jeśli potrzeba tego wymaga: lniany obrus nasycony woskiem lub ceratę wielkości mensy ołtarza;
- tacę i dzbanek z wodą, ręczniki i rzeczy potrzebne do umycia rąk biskupa;.
- płócienny fartuch;
- przyrządy do palenie kadzidła i wonności, względnie ziarna kadzidła i małe świeczki przeznaczone na ołtarz;
- kadzielnicę z łódką i łyżeczką;
- kielich, korporał, puryfikaterze, ręczniczek;
- chleb, wino i wodę do odprawiania Mszy;
- krzyż ołtarzowy, chyba że w prezbiterium znajduje się już krzyż, lub krzyż procesyjny umieszcza się w pobliżu ołtarza;
- obrusy, świece i świeczniki;
- klęcznik dla biskupa;
- według uznania kwiaty.
28. We Mszy świętej poświęcenia ołtarza używa się szat liturgicznych koloru białego lub świątecznego. Należy przygotować:
- dla biskupa: albę, stułę, ornat, mitrę, pastorał oraz paliusz, jeśli go używa;
- dla koncelebrujących kapłanów: szaty do Mszy św. koncelebrowanej;
- dla diakonów: alby, stuły oraz w miarę możliwości dalmatyki;
- dla innych posługujących: alby lub inne szaty prawnie uznane.
29. Jeśli relikwie Świętych mają być umieszczone w ołtarzu, należy przygotować:
a) W miejscu, z którego wyrusza procesja:
- szkatułę z relikwiami otoczoną kwiatami i lampionami. Jeśli trzeba, można ją umieścić przed rozpoczęciem obrzędów w odpowiednim miejscu prezbiterium;
- dla diakonów, przeznaczonych do niesienia relikwii: albę, stułę czerwonego koloru, jeśli są to relikwie Męczenników, w innych wypadkach białego koloru oraz, jeśli to możliwe, dalmatyki. Jeżeli natomiast relikwie niosą kapłani, należy dla nich przygotować ornaty.
Relikwie mogą nieść także posługujący ubrani w alby lub szaty prawnie uznane.
b) W prezbiterium:
- mały stół, na którym składa się szkatułę z relikwiami na czas pierwszej części obrzędów poświęcenia.
c) W zakrystii:
- zaprawę wapienną lub cementową, którą przymocowuje się płytę nakrywającą relikwie; powinien być obecny murarz, który we właściwym czasie zamknie wnękę, w której znajdą się relikwie.
30. Godny zachowania jest zwyczaj wkładania do szkatuły z relikwiami pergaminu, na którym wypisuje się dzień, miesiąc, rok poświęcenia ołtarza, nazwisko biskupa, który dokonał obrzędu, tytuł kościoła, jak również imiona Męczenników lub Świętych, których relikwie złożono w ołtarzu.
Należy sporządzić dwa egzemplarze aktu poświęcenia. Jeden egzemplarz należy zachować w archiwum diecezji, drugi w archiwum kościoła. Powinien je podpisać biskup, rektor kościoła oraz delegaci miejscowej wspólnoty.
OBRZĘDY BŁOGOSŁAWIEŃSTWA KOŚCIOŁA
1. Budynki sakralne, czyli kościoły, w których na stałe ma się sprawować święte obrzędy, wypada poświęcić Bogu według obrzędów poświęcenia kościoła, podanych w rozdziałach II i III. Zawierają one wymowne obrzędy i symbole. Natomiast oratoria, kaplice i budynki sakralne, które ze względu na szczególne okoliczności tylko czasowo przeznaczone są do sprawowania służby Bożej, należy błogosławić przy zastosowaniu niżej podanych obrzędów.
2. W sprawach liturgicznych wyposażenia tych budynków wyboru tytułu oraz duszpasterskiego przygotowania wiernych, należy z odpowiednimi zmianami zachować przepisy podane we Wprowadzeniu do Obrzędów poświęcenia kościoła (rozdz. II, nry 4-5, 7, 20).
Kościół lub kaplicę błogosławi biskup diecezji lub delegowany przez niego kapłan.
3. Kościół lub kaplicę można błogosławić w każdym dniu, z wyjątkiem Triduum Paschalnego. Najlepiej wybrać taki dzień, w którym wierni mogą liczniej się zgromadzić, przede wszystkim niedzielę, chyba że względy duszpasterskie przemawiają za wyborem innego dnia.
4. W dniach umieszczonych w Tabeli dni liturgicznych (nry 1-4) odprawia się Mszę z dnia, w inne natomiast dni można odprawić Mszę z dnia albo Mszę o tytule kościoła lub kaplicy.
5. Do obrzędów błogosławieństwa kościoła lub kaplicy należy przygotować to wszystko, co jest potrzebne do odprawienia Mszy. Ołtarz jednak, choćby już był pobłogosławiony lub poświęcony, powinien zostać bez nakrycia aż do początku Liturgii eucharystycznej. Ponadto w odpowiednim miejscu w prezbiterium należy przygotować:
- Pontyfikał Rzymski;
- naczynie z wodą;
- kadzielnicę z łódką i łyżeczką;
- krzyż ołtarzowy, chyba że w prezbiterium znajduje się już krzyż, lub krzyż procesyjny zostanie umieszczony w pobliżu ołtarza;
- obrus, świece, świeczniki i według uznania kwiaty.
6. Jeżeli razem z błogosławieństwem kościoła ma być uroczyście poświęcony ołtarz, należy przygotować to wszystko, co podano w rozdziale IV, nr 27, a także nr 29, jeżeli relikwie Świętych mają być złożone w ołtarzu.
7. We Mszy połączonej z błogosławieństwem kościoła używa się szat liturgicznych koloru białego lub świątecznego. Należy przygotować:
- dla biskupa: albę, stułę, ornat, mitrę i pastorał;
- (dla kapłana: szaty do Mszy św.);
- dla koncelebrujących kapłanów: szaty do Mszy koncelebrowanej;
- dla diakonów: alby, stuły, dalmatyki;
- dla innych posługujących: alby lub inne szaty prawnie uznane.
OBRZĘDY BŁOGOSŁAWIEŃSTWA OŁTARZA
1. "Ołtarzem stałym nazywamy ołtarz tak zbudowany, że łączy się ściśle z posadzką i nie może być przesunięty. Natomiast ołtarz przenośny można przesuwać" [1].
Ołtarz stały należy poświęcić według obrzędów podanych w rozdziale IV. Ołtarzowi przenośnemu także należy się cześć, gdyż jest stołem przeznaczonym wyłącznie i na stałe do Uczty eucharystycznej. Zanim zacznie się go używać, należy go uroczyście poświęcić albo przynajmniej pobłogosławić, według obrzędów niżej podanych [2].
2. Ołtarz przenośny można zbudować z jakiegokolwiek trwałego materiału, odpowiedniego do użytku liturgicznego według zwyczajów i tradycji danego kraju [3].
3. Przy budowie ołtarza przenośnego należy z odpowiednim dostosowaniem do sytuacji zachować zasady podane we Wprowadzeniu do obrzędów poświęcenia ołtarza (rozdz. IV, nry 6-10). Nie wolno jednak w jego podstawie umieszczać relikwii Świętych.
4. Ołtarz przenośny błogosławi biskup diecezji lub kapłan, który jest rektorem kościoła.
5. Ołtarz przenośny można błogosławić w każdym dniu, z wyjątkiem Wielkiego Piątku i Wielkiej Soboty. Najlepiej wybrać taki dzień, w którym wierni liczniej mogą się zgromadzić, przede wszystkim niedzielę, chyba że względy duszpasterskie przemawiają za innym dniem.
6. Przy obrzędzie błogosławieństwa ołtarza przenośnego odprawia się Mszę z dnia.
7. Do początku Liturgii eucharystycznej ołtarz pozostaje nie nakryty. Dlatego krzyż, jeżeli nie jest umieszczony obok ołtarza, obrusy, świece i inne ozdoby, umieszcza się w dogodnym miejscu w prezbiterium.
OBRZĘDY BŁOGOSŁAWIEŃSTWA KIELICHA I PATENY
1. Kielich i patena, które służą przy ofiarowaniu, konsekrowaniu i spożywaniu chleba i wina [1], stają się "naczyniami świętymi", gdy wyłącznie i na stałe zostają przeznaczone do sprawowania Eucharystii.
2. Zamiar przeznaczenia tych naczyń wyłącznie do sprawowania Eucharystii ukazuje się wobec wspólnoty wiernych przez specjalne błogosławieństwo dokonane w czasie Mszy świętej.
3. Każdy kapłan może błogosławić kielich i patenę pod warunkiem, że zostały wykonane zgodnie z przepisami zawartymi we Wprowadzeniu ogólnym do Mszału Rzymskiego (nry 290-295).
4. Jeśli błogosławi się tylko kielich lub patenę, należy odpowiednio dostosować tekst modlitwy.
Przypisy:
ROZDZIAŁ I - OBRZĘDY POŁOŻENIA KAMIENIA WĘGIELNEGO LUB ROZPOCZĘCIA BUDOWY KOŚCIOŁA
[1] Por. 1 Kor 3,9; KK n. 6: AAS 57 (1965) pp. 8-9.
ROZDZIAŁ II - OBRZĘDY POŚWIĘCENIA KOŚCIOŁA
[1] Por. J 2,21.
[2] Cf. S. C y p r i a n u s, De oratione dominica, 23: PL 4,553; KK n. 4: AAS 57 (1965) p. 7.
[3] Por. J 4,23.
[4] Missale Romanum, Institutio generalis, nn. 253, 257, 258, 259-267, 271, 272, 276-277. Cf. Rituale Romanum, De sacra communione et de cultu mysterii eucharistici extra Missam, nn. 6 et 9-11.
[5] Cf. Rituale Romanum, Ordo Baptismi parvulorum, n, 25; Ordo paenitentiae, n. 12.
[6] Cf. Missale Romanum, Institutio generalis, n. 266.
[7] Cf. Liturgia Horarum, Institutio generalis, nn. 70-73.
[8 Cf. Missale Romanum, Commune Martyrum 8, Super oblata; S. A m b r o s i u s, Epistula 22,13: PL 16,1023; "Succedant victimae triumphales in locum ubi Christus hostia est. Sed ille super altare, qui pro omnibus passus est. Isti sub altari, qui illius redempti sunt passione". Cf. Ps. M a x i m u s T a u r i n e n s i s, Sermo 78: PL 57,689-690; Ap 6,9: "Vidi subtus altare animas interfectorum propter verbum Dei et propter testimonium quod habebant".
[9] Por. Ap 8,3-4.
[10] Por. Rz 12,1.
[11] Łk 2,32.
[12] Cf. Vigilius PP., Epistula ad Profuturum episcopum, IV: PL 84,832.
[13] S. I o a n n e s C h r y s o s t o m u s, Homil. XX in II Cor. 3: PG 61,540.
[14] Cf. KL n. 40: AAS 56 (1964) p. 111.
[15] Cf. Calendarium Romanum, Tabula dierum liturgicorum, I 4 b et II 8 b.
[16] Ibid., I 4 b.
ROZDZIAŁ III - OBRZĘDY POŚWIĘCENIA KOŚCIOŁA, W KTÓRYM JUŻ STALE SPRAWUJE SIĘ SŁUŻBĘ BOŻĄ
[1] Cf. S. E p i p h a n i u s, Panarium II, I, Haeresis 55: PG 41,979; s. C y r i l l u s A l e x a n d r i n u s, De adoratione in spiritu et veritate, IX: PG 68,647.
[2] Por. Hbr 4,14; 13,10.
[3] Por. Ap 5,6.
[4] Cf. Missale Romanum, Ordo Missae, n. 96.
[5] Ad Romanos 2, 2, ed. F. X. Funk, p. 255.
[6] Ad Philippenses 4, 3, ed. F. X. Funk, p. 301.
[7] Homiliarum in Ezechielem II, 10, 19: PL 76,1069.
[8] Cf. O r i g e n e s, In librum Iesu Nave, Homilia IX, 1: SC 71, pp. 244 et 246.
[9] Por. 1 Kor 10,16-17.
[10] Missale Romanum, Institutio generalis, n. 259.
[11] Cf. P i u s XII, Enc. Mediator Dei et hominum: AAS 39 (1947) p. 529.
[12] Cf. Missale Romanum, Commune Martyrum 8, Super oblata.
[13] S. A m b r o s i u s, Epistula 22, 13: PL 16,1023; cf. Ps. M a x i m u s T a u r i n e n- s i s, Sermo, 78: PL 57,689-690.
[14] Ap 6,9.
[15] Cf. Missale Romanum, Institutio generalis, n. 265, 261.
[16] Ibid., n. 262.
[17] Cf. ibid., n. 263.
[18] Contra Faustum, XX, 21: PL 42,384.
[19] Cf. Missale Romanum, Institutio generalis, n. 266.
[20] Cf. Ap 8,3-4: Angelus "venit et stetit ante Altare habens turibulum aureum, et data sunt illi incensa multa ut daret orationibus sanctorum omnium super Altare aureum, quod est ante thronum. Et ascendit fumus incensorum de orationibus sanctorum de manu Angeli coram Deo".
[21] Łk 2,32.
[22] Cf. V i g i l i u s PP., Epistula ad Profuturum episcopum, IV: PL 81,832.
[23] S. I o a n n e s C h r y s o s t o m u s, Homil. XX in II Cor., 3: PG 61,540.
[24] Cf. KL, n. 40: AAS 56 (1964) p. 111.
ROZDZIAŁ VI - OBRZĘDY BŁOGOSŁAWIEŃSTWA OŁTARZA
[1] Missale Romanum, Institutio generalis, n. 261.
[2] Cf. ibid., n. 265.
[3] Cf. ibid., n. 264.
ROZDZIAŁ VII - OBRZĘDY BŁOGOSŁAWIEŃSTWA KIELICHA I PATENY
[1] Cf. Missale Romanum, Institutio generalis, n. 289.
