OGÓLNE WPROWADZENIE DO LITURGII GODZIN

 

ROZDZIAŁ I
ZNACZENIE LITURGII GODZIN W ŻYCIU KOŚCIOŁA

 

1. Słusznie zalicza się publiczną i wspólną modlitwę Ludu Bożego do głównych powinności Kościoła. Już od samych jego początków ci, którzy zostali ochrzczeni, "trwali w nauce Apostołów i we wspólnocie, w łamaniu chleba i w modlitwie" (Dz 2, 42). Dzieje Apostolskie wspominają wielokrotnie jednomyślną modlitwę wspólnoty chrześcijańskiej[1].

Świadectwa pierwotnego Kościoła stwierdzają, że również i poszczególni wierni oddawali się modlitwie w określonych godzinach dnia. W różnych okolicach bardzo prędko ustalił się zwyczaj przeznaczania na modlitwę pewnych okresów czasu, jak np. o zmierzchu, gdy zapalano światła, lub z brzaskiem dnia, kiedy noc się kończy i zaczyna świtać.

Z biegiem czasu uświęcano wspólną modlitwą także inne godziny dnia kierując się tym, co wyczytywano w Dziejach Apostolskich. Ukazują one uczniów zgromadzonych o godzinie trzeciej[2]; Piotra wchodzącego na taras, aby się pomodlić około szóstej godziny (Dz 10, 9); Piotra i Jana wchodzących do świątyni na modlitwę o godzinie dziewiątej (Dz 3, 1); Pawła i Sylasa modlących się o północy i śpiewających wtedy hymny Bogu (Dz 16, 25).

2.   Owe wspólne modlitwy przekształciły się stopniowo w ściśle określone godziny modlitw. Tak powstała Liturgia Godzin, wzbogacona także czytaniami. Jest ona przede wszystkim modlitwą uwielbienia i prośbą błagalną; jest modlitwą Kościoła z Chrystusem i do Chrystusa.

 

I. Modlitwa Chrystusa

 

Chrystus modli się do Ojca

3.   Najwyższy Kapłan Nowego i wiecznego Przymierza, Jezus Chrystus, Słowo pochodzące od Ojca i będące blaskiem Jego chwały, przyszedł na świat dla udzielenia ludziom życia Bożego i "zapoczątkował na tym ziemskim wygnaniu ów hymn, który rozbrzmiewa w niebie po wszystkie czasy"[3]. Odtąd z serca Jezusa płynie chwała Boża wyrażona ludzkimi słowami uwielbienia, przebłagania i wstawiennictwa. On, który jest początkiem nowej ludzkości i Pośrednikiem między Bogiem i ludźmi, modli się do Ojca w imieniu wszystkich i ich dobra.

4.   Syn Boży stanowi jedno ze swoim Ojcem (J 10, 30), a przychodząc na świat wypowiedział te słowa: "Oto idę pełnić Twoją wolę, Boże" (Hbr 10, 9). On zechciał także pozostawić nam przykład swojej modlitwy. Ewangelia ukazuje nam często modlącego się Chrystusa: podczas chrztu, gdy Bóg ujawnia Jego posłannictwo[4]; przed powołaniem Apostołów[5]; przy cudownym rozmnożeniu chleba6; w czasie przemienienia na górze[7]; przy uzdrowieniu głuchoniemego[8]; podczas wskrzeszenia Łazarza[9]; przed mesjańskim wyznaniem wiary przez Piotra[10]; kiedy uczył swych uczniów modlitwy[11]; po ich powrocie z misji, na którą ich wysłał[12]; gdy błogosławił dzieci[13] i kiedy się modlił za Piotra[14].

Codzienna działalność Chrystusa łączyła się ściśle z modlitwą, nawet więcej: ona jakby z modlitwy płynęła. Widzimy Go udającego się na miejsce odosobnione lub na górę, aby się modlić[15]; wstającego nad ranem[16] lub modlącego się późnym wieczorem, aż do czwartej straży[17], spędzającego całą noc na modlitwie[18].

Wiemy, że Chrystus uczestniczył w modlitwie publicznej w synagogach, dokąd się udawał w sobotę "zgodnie ze swoim zwyczajem"[19], oraz w świątyni, którą nazwał domem modlitwy[20]. Niewątpliwie też odmawiał codzienne modlitwy, jak to czynili pobożni Izraelici. Odmawiał także tradycyjne błogosławieństwa przy posiłkach: podczas rozmnożenia chlebów[21], przy Ostatniej Wieczerzy[22] i kiedy w Emaus zasiadł do stołu ze swoimi uczniami[23]. Odśpiewał też z nimi hymn przed udaniem się na Górę Oliwną[24].

Aż do końca swego życia - w obliczu Męki[25], podczas Ostatniej Wieczerzy[26], w trwodze konania[27] i na krzyżu[28] - ukazuje nam Boski Mistrz modlitwę jako moc ożywiającą całą Jego działalność mesjańską i Jego przejście z tego świata do Ojca. "Z głośnym wołaniem i płaczem za dni swego ciała zanosił gorące prośby do Tego, który mógł Go wybawić od śmierci" (Hbr 5, 7). Kiedy zaś dokonał ofiary na ołtarzu krzyża, "udoskonalił na wieki tych, którzy są uświęceni" (Hbr 10, 14); powstawszy zaś z martwych, żyje zawsze i modli się za nas[29].

 

II. Modlitwa Kościoła

 

Wezwanie do modlitwy

5.   To, co Pan Jezus sam czynił, polecił również i nam czynić. Mówił bowiem często: "Módlcie się, proście, błagajcie[30] w imię moje"[31]. Pozostawił nam także wzór prośby w Modlitwie Pańskiej[32]. Podkreślał konieczność[33] modlitwy pokornej[34], czujnej[35], ustawicznej i ufnej w dobroć Ojca[36], ożywionej dobrą intencją i pełnej szacunku w obliczu Boga[37].

Apostołowie często nam przekazują w swoich listach różne modlitwy, zwłaszcza wielbiące Pana i dziękczynne. Oni również wzywają nas do gorliwej i ustawicznej modlitwy[38] zanoszonej w Duchu Świętym[39] przez Chrystusa[40] do Boga[41] i podkreślają jej skuteczność dla naszego uświęcenia[42]. Zachęcają nas także do modlitwy uwielbienia[43] i dziękczynienia[44], błagalnej[45] i wstawienniczej za wszystkich[46].

Kościół podejmuje modlitwę Chrystusa

6.   Człowiek jest stworzony przez Boga i zależny od Niego. Powinien więc uznać i wyznawać tę władzę Stwórcy nad sobą. Tak też czynili, modląc się, wszyscy pobożni w ciągu wszystkich wieków.

Ale zwracając się do Boga musimy pozostawać w jedności z Chrystusem, Panem wszystkich ludzi i jedynym Pośrednikiem[47], bo tylko przez Niego mamy dostęp do Boga[48]. On bowiem łączy ze sobą całą społeczność ludzką[49]. W ten sposób powstaje wewnętrzny związek między modlitwą Chrystusa a modlitwą całej rodziny ludzkiej. W Chrystusie więc, i tylko w Nim, religijność człowieka znajduje swą zbawczą wartość i osiąga swój cel.

7.   Istotny i najgłębszy związek zachodzi natomiast między Chrystusem i tymi, których On włączył jako członków do swojego Ciała, czyli Kościoła, przez sakrament odrodzenia. W ten sposób całe Ciało otrzymuje wszelkie bogactwa Syna: dar Ducha Świętego, prawdę i życie oraz uczestnictwo w Boskim synostwie Chrystusa, objawione nam w Jego modlitwie, gdy przebywał wśród nas.

Całe Ciało Kościoła ma także udział i w kapłaństwie Chrystusa: "Ci, którzy zostali ochrzczeni, są także i poświęceni przez odrodzenie i namaszczenie Duchem Świętym; są duchową świątynią i świętym kapłaństwem"[50], uzdolnieni do składania kultu Nowego Przymierza; kult ten nie jest owocem naszych wysiłków, lecz zasług Chrystusa i Jego darem.

"Największy to dar Boga dla ludzi: Swoje Słowo, przez które wszystko się stało, uczynił ich głową; ich samych zaś Jego członkami. Syn Boży jest więc i synem człowieczym. Jako Bóg jest jedno z Ojcem, a jako człowiek jednym spośród ludzi. Gdy w modlitwie zwracamy się do Boga, nie odłączamy od Niego Jego Syna; a kiedy modli się Ciało, nie czyni tego bez łączności z Głową. Nasz Pan, Jezus Chrystus, Syn Boży, jest jedynym Zbawcą swego Ciała. On sam się modli za nas i w nas, a i do Niego my się modlimy. On modli się za nas jako nasz kapłan; modli się w nas, bo jest Głową Ciała, którym jesteśmy, a modlimy się do Niego, bo jest naszym Bogiem. Rozpoznajmy więc w Nim nasze głosy, a Jego głos w nas samych"[51].

Na tym więc polega wielkość modlitwy chrześcijańskiej: jest ona udziałem w miłości Jednorodzonego Syna ku Ojcu i w modlitwie, którą Syn podczas swego ziemskiego życia wyrażał ludzkimi słowami. Ta modlitwa trwa nieustannie w całym Kościele i wszystkich jego członkach w imieniu całej ludzkości i dla jej zbawienia.

Działanie Ducha Świętego

8.   Jedność modlącego się Kościoła jest dziełem Ducha Świętego. Jest On w Chrystusie[52], w całym Kościele i w każdym ochrzczonym. To właśnie "Duch Święty przychodzi z pomocą naszej słabości i przyczynia się za nami w błaganiach, których nie można wyrazić słowami" (Rz 8, 26). On, jako Duch Syna, daje nam "ducha przybrania za synów, w którym możemy wołać: Abba, Ojcze!" (Rz 8, 15). Nie ma więc modlitwy chrześcijańskiej bez działania Ducha Świętego. On jednoczy cały Kościół i przez Syna prowadzi go do Ojca.

Modlitwa wspólnoty

9.   Przykład i polecenia Pana i Apostołów wzywają nas do nieustannej i wytrwałej modlitwy. Nie chodzi o czysto prawny nakaz, ale o najbardziej istotną cechę Kościoła. Jest on bowiem wspólnotą i ma to wyrażać także i w modlitwie. Dlatego Dzieje Apostolskie, gdy mówią po raz pierwszy o wspólnocie wiernych, ukazują nam ją jako "trwającą jednomyślnie na modlitwie razem z niewiastami, Maryją, matką Jezusa, i Jego braćmi" (Dz 1, 14). "Jeden duch i jedno serce ożywiały wszystkich wierzących" (Dz 4, 32). Źródłem zaś tej jedności było słowo Boże, braterska wspólnota, modlitwa i Eucharystia[53].

Bez wątpienia modlitwa w odosobnieniu i przy drzwiach zamkniętych[54] jest zawsze konieczna i zalecana[55], bo jest modlitwą członka Kościoła przez Chrystusa i w Duchu Świętym. Jednakże modlitwa wspólnoty ma szczególną wartość, bo przecież Chrystus powiedział: "Gdzie dwaj lub trzej zebrani są w imię moje, tam jestem pośród nich" (Mt 18, 20).

 

III. Liturgia Godzin

 

Uświęcenie czasu

10.  Chrystus nam przykazał: "Zawsze trzeba się modlić i nie ustawać" (Łk 18, 1). Kościół stosuje się wiernie do tego nakazu, nie ustaje w modlitwie i wzywa nas do niej tymi słowami: "Przez Niego (Jezusa) składajmy Bogu ustawicznie ofiarę czci" (Hbr 13, 15). Przykazanie to spełniamy nie tylko sprawując Eucharystię, ale także w inny sposób, a zwłaszcza przez Liturgię Godzin. Wyróżnia się ona spośród czynności liturgicznych szczególnie tym, że uświęca wszystkie pory dnia i nocy, jak o tym świadczy starożytna tradycja chrześcijańska[56].

11.  Celem Liturgii Godzin jest więc uświęcenie dnia i ludzkiej działalności. Jej układ ma przeto odpowiadać w miarę możności, przez poszczególne Godziny, odpowiednim chwilom dnia, z równoczesnym uwzględnieniem warunków życia współczesnego[57]. Dlatego "dla rzeczywistego uświęcenia dnia i odmówienia z pożytkiem duchowym Godzin kanonicznych zaleca się zachowanie czasu najbardziej zbliżonego do właściwej pory tych Godzin"[58].

Liturgia Godzin a Eucharystia

12.  Liturgia Godzin rozciąga na poszczególne pory dnia[59] uwielbienie i dziękczynienie oraz wspomnienie tajemnic zbawienia, modlitwę błagalną i przedsmak niebiańskiej chwały dany nam w Eucharystii, będącej ośrodkiem i szczytem całego życia wspólnoty chrześcijańskiej[60].

Liturgia Godzin najlepiej przygotowuje do owocnego sprawowania Eucharystii i ożywia odpowiednie usposobienie, jak wiarę, nadzieję, miłość, pobożność i ducha ofiary.

Liturgia Godzin spełnianiem kapłańskiego dzieła Chrystusa

13.  Chrystus w Duchu Świętym spełnia przez Kościół "dzieło odkupienia ludzi i doskonałego uwielbienia Boga"[61]. Dokonuje się ono przez Eucharystię i sakramenty, ale także poprzez Liturgię Godzin[62]. Chrystus bowiem jest obecny, kiedy zbiera się wspólnota, gdy głosi się słowo Boże i gdy "Kościół się modli i śpiewa psalmy"[63].

Uświęcenie człowieka

14.  Liturgia Godzin uświęca człowieka[64] i wielbi Boga. Przez nią bowiem nawiązuje się dialog pomiędzy Bogiem i ludźmi, gdy "Bóg przemawia do swego ludu, a lud odpowiada Bogu śpiewem i modlitwą"[65].

Zbawcze słowo Boże zajmuje ważne miejsce w Liturgii Godzin i może ono przynieść jej uczestnikom obfite owoce uświęcenia. Z Pisma świętego bowiem wzięte są czytania; słowo Boga zawarte w psalmach śpiewa się przed Jego obliczem, a prośby, modlitwy i śpiewy przenika duch i natchnienie Pisma[66].

Wiara uczestniczących karmi się nie tylko tym, "co zostało napisane dla naszego pouczenia" (Rz 15, 4), lecz także wtedy, gdy Kościół się modli i śpiewa, dusze wznoszą się ku Bogu w należnym Mu hołdzie i otrzymują od Niego obfitszą łaskę[67].

Chwała oddawana Bogu w jedności z Kościołem niebios

15. W Liturgii Godzin Kościół spełnia kapłański urząd Chrystusa składając Bogu "nieustannie"[68] ofiarę czci, to znaczy owoc warg, które wyznają Jego imię[69]. Ta modlitwa jest głosem Oblubienicy przemawiającej do Oblubieńca. Nawet więcej, jest ona modlitwą Chrystusa i Jego Ciała skierowaną do Ojca[70]. "Wszyscy bowiem oddający się tej modlitwie wypełniają zadanie Kościoła i równocześnie uczestniczą w najwyższym zaszczycie Oblubienicy Chrystusa, ponieważ oddają Bogu chwałę, stojąc przed Jego tronem w imieniu Matki Kościoła"[71].

16.  Kościół wielbiąc Boga Liturgią Godzin łączy się z pieśnią chwały wiecznie rozbrzmiewającej w niebiańskim przybytku[72], a równocześnie raduje się przedsmakiem wieczystej chwały wyśpiewywanej nieustannie przed tronem Boga i Baranka, opisanej przez św. Jana w Księdze Apokalipsy. Albowiem nasza ścisła łączność z Kościołem w niebie wtedy się urzeczywistnia, gdy wspólnie w radosnym uniesieniu "sławimy Boży majestat, a odkupieni przez krew Chrystusa ze wszystkich pokoleń, języków i narodów (Ap 5, 9) i zebrani w jeden Kościół, jedną pieśnią chwały wysławiamy Boga w Trójcy Jedynego"[73].

Tę niebiańską liturgię ujrzeli w widzeniach prorocy jako zwycięski dzień bez nocy i światłość bez ciemności: "Już nie będziesz mieć słońca w dzień jako światła ani jasność księżyca nie zaświeci tobie, lecz Pan będzie dla ciebie wieczną światłością" (Iz 60, 19; por. Ap 21, 23. 25). "Będzie tylko jeden jedyny dzień - Pan tylko wie o nim - nie będzie to ani dzień, ani noc, wieczorną porą będzie jasno" (Za 14, 7). Już przeto "dosięgnął nas kres czasów (por. 1 Kor 10, 11); już zostało postanowione nieodwołalnie odnowienie świata, i już zaczęło się ono urzeczywistniać w doczesności"[74]. Tak poucza nas wiara o sensie naszego życia na ziemi i każe nam oczekiwać razem z całym stworzeniem objawienia się synów Bożych[75]. Tę wiarę głosimy w Liturgii Godzin, tej nadziei dajemy wyraz i w niej się umacniamy, i już teraz poniekąd mamy udział w radościach wiekuistej chwały dnia, który nie zna zmierzchu.

Prośby błagalne i orędownictwo

17.  Liturgia jest nie tylko uwielbieniem Boga. W niej Kościół wyraża także prośby i pragnienia wiernych oraz wyprasza dla całego świata zbawienie u Chrystusa, a przez Niego u Ojca[76]. Jest to nie tylko głos Kościoła, ale i Chrystusa, bo w Jego imieniu, to znaczy "przez Pana naszego Jezusa Chrystusa", modlitwy te są zanoszone. W ten sposób Kościół w dalszym ciągu podejmuje te modlitwy i błagania, które Chrystus wypowiadał za dni swego Ciała[77], i przez to są one szczególnie skuteczne. A więc nie tylko miłość, przykład i pokuta wspólnoty kościelnej, lecz także i jej modlitwa jest rzeczywistą posługą, którą jak matka spełnia wobec dusz, aby je prowadzić do Chrystusa[78].

Dotyczy to przede wszystkim tych, których szczególnie powołano do sprawowania Liturgii Godzin, to znaczy: biskupów i kapłanów modlących się z urzędu za swoich wiernych i za cały lud Boży[79]; oraz tych, którzy przyjęli święcenia diakońskie jak również i osoby zakonne[80].

Źródło i uwieńczenie działalności pasterskiej

18.  Uczestnictwo w Liturgii Godzin przyczynia się do duchowego wzrostu Ludu Bożego[81]. Jest ono ukrytym, ale bardzo istotnym apostolstwem. "Albowiem prace apostolskie to mają na celu, aby wszyscy, stawszy się dziećmi Bożymi przez wiarę i chrzest, gromadzili się wspólnie, wielbili Boga pośród Kościoła, uczestniczyli w ofierze i pożywali Wieczerzę Pańską"[82].

W ten sposób życie wiernych wyraża i ukazuje innym "misterium Chrystusa i rzeczywistą naturę prawdziwego Kościoła. Jest on bowiem... widzialny i wyposażony w dobra niewidzialne; żarliwy w działaniu i oddany kontemplacji; obecny w świecie, a jednak pielgrzymujący"[83].

Równocześnie czytania i modlitwy Liturgii Godzin są źródłem życia chrześcijańskiego. Ze stołu Pisma św. i słów świętych Pańskich czerpie swój pokarm, modlitwą zaś się umacnia. I tylko Pan, bez którego nic uczynić nie możemy[84], sprawia, że nasze działanie jest skuteczne i owocne[85], gdy o to będziemy Go prosić. W ten sposób będziemy dzień po dniu wzrastali jako świątynia Boga w Duchu[86] na miarę pełnego wzrostu dojrzałości Chrystusowej[87], przy czym przybywa nam sił do głoszenia Chrystusa wszystkim, którzy są na zewnątrz[88].

Zgodność ducha ze słowem

19.  Ta modlitwa stanie się prawdziwie modlitwą osobistą każdego, kto w niej uczestniczy, gdy będzie sprawowana godnie, uważnie i gorliwie, a duch dostroi się do słów. Wtedy też stanie się źródłem pobożności i wielorakiej łaski Bożej i żywić będzie modlitwę prywatną przez działalność apostolską[89]. Niech więc każdy współpracuje z łaską z wysoka, aby jej nie przyjmować na próżno, szukając Chrystusa i przez modlitwę coraz głębiej wnikając w Jego misterium[90]. Niech wszyscy wielbią Boga i zanoszą do Niego błagania w tym samym duchu, w jakim się modlił Boski Zbawiciel.

 

IV. Osoby odprawiające Liturgię Godzin

 

a. Wspólne odprawianie Liturgii Godzin

20.  Liturgia Godzin, podobnie jak inne czynności liturgiczne, nie jest czynnością prywatną, lecz całego Ciała Kościoła. Ona to czyni je widocznym i nań oddziałuje[91]. Jest to najbardziej dostrzegalne - i dlatego najbardziej zalecane - gdy ją sprawuje Kościół miejscowy wraz ze swoim biskupem w otoczeniu kapłanów i sług ołtarza[92], bo "w tym Kościele jest obecny i działa jeden, święty, katolicki i apostolski Kościół Chrystusowy"[93]. Nawet i wtedy, gdy biskup jest nieobecny, kanonicy kapitulni czy inni kapłani powinni to czynić w czasie odpowiadającym poszczególnym Godzinom, i jeśli to możliwe, z udziałem wiernych. To samo odnosi się także do kapituł kolegiackich.

21.  Wszędzie, gdzie jest to możliwe, główne Godziny powinny być odprawiane w kościele także i przez inne wspólnoty wiernych, a przede wszystkim parafialne; parafie są bowiem wspólnotami diecezji zorganizowanymi lokalnie pod przewodnictwem pasterzy zastępujących biskupa. "W pewien sposób przedstawiają one widzialny Kościół ustanowiony na całej ziemi"[94].

22.  Wierni wezwani na Liturgię Godzin i na niej zebrani w jedności serc i głosów, czynią widocznym Kościół sprawujący misterium Chrystusa[95].

23.  Organizacja i kierownictwo modlitwą wspólnoty należy do tych, którzy otrzymali święcenia lub specjalną misję kanoniczną[96]. Niech więc dołożą oni starań, "by wszyscy powierzeni ich opiece byli jednomyślni w modlitwie"[97]. Mają oni zachęcać wiernych do wspólnego udziału w głównych częściach Liturgii Godzin[98], zwłaszcza w niedziele i święta, oraz przygotować ich do tego odpowiednimi pouczeniami. Niech im pokażą, że taki udział jest autentyczną szkołą modlitwy[99]. Aby to osiągnąć, należy przyswoić wiernym zrozumienie psalmów w duchu chrześcijańskim, a oni w ten sposób nauczą się stopniowo modlitwy Kościoła i coraz bardziej będą ją przeżywać[100].

24.  Wspólnoty kanoników, mnichów i mniszek oraz członkowie innych zakonów, którzy na mocy reguły lub konstytucji odprawiają wspólnie Liturgię Godzin w całości lub częściowo, według powszechnego albo własnego obrzędu, ukazują w specjalny sposób modlący się Kościół, bo są wtedy w pełni obrazem Kościoła wielbiącego Pana zgodnym głosem. Wspólnoty te spełniają zadanie "współpracy przede wszystkim modlitwą w budowaniu i wzroście całego Mistycznego Ciała Chrystusowego oraz dobra Kościołów miejscowych"[101]. Odnosi się to zwłaszcza do wspólnot kontemplacyjnych.

25.  Ci, którzy przyjęli święcenia i nie są zobowiązani skądinąd do wspólnego odmawiania Liturgii Godzin, niech się starają, jeśli mieszkają razem lub biorą udział w swoich spotkaniach, odmówić wspólnie przynajmniej część tych modlitw, a zwłaszcza Jutrznię rano i Nieszpory pod wieczór[102].

26.  Zakonnikom i zakonnicom nie obowiązanym do wspólnego sprawowania Liturgii Godzin, a także członkom jakiegokolwiek instytutu doskonałości, usilnie się zaleca, aby ją odprawiali we własnej wspólnocie, albo z wiernymi, w całości lub przynajmniej częściowo.

27.  Ludzi świeckich gromadzących się z różnych powodów, apostolskich lub innych, zachęca się do wypełnienia obowiązku wspólnej modlitwy Kościoła[103] przez odmówienie części Liturgii Godzin. Wypada bowiem, by się przyzwyczajali do czczenia Boga w duchu i prawdzie, a to przede wszystkim przez czynność liturgiczną[104]. Niech też wiedzą, że przez kult publiczny i modlitwę dosięgają wszystkich ludzi i w niemałym stopniu mogą się przyczynić do zbawienia całego świata[105].

Wypada wreszcie, by i w rodzinie, która jest jakby domowym sanktuarium Kościoła, nie poprzestawano na wspólnych modlitwach, ale także, w miarę możności, odmawiano jakąś część Liturgii Godzin, zespalając się w ten sposób tym ściślej z całym Kościołem[106].

b. Obowiązek odprawiania Liturgii Godzin

28. Liturgię Godzin powierzono szczególnie tym, którzy przyjęli święcenia. tj. biskupom, kapłanom i diakonom. Każdy więc z nich jest do niej obowiązany, i to nawet wtedy, gdy wierni nie biorą w niej udziału. W tym wypadku stosuje się odpowiednie zmiany. Kościół poleca tym duchownym odprawianie Liturgii Godzin, ponieważ modlitwa Chrystusowa ma trwać nieprzerwanie w Kościele. Stanie się to wtedy, kiedy przynajmniej oni będą spełniali stale i niezawodnie to, co jest zadaniem całej wspólnoty wierzących[107].

Przede wszystkim biskup jest widzialnym uosobieniem Chrystusa; jest on bowiem najwyższym kapłanem swej owczarni i od niego w pewien sposób pochodzi i zależy życie w Chrystusie wiernych, którzy zostali mu powierzeni[108]. Dlatego biskup ma być oddany modlitwie jako pierwszy spośród grona swego Kościoła, a sprawowana przez niego Liturgia Godzin jest zawsze modlitwą w imieniu Kościoła i za Kościół mu powierzony[109].

Kapłani zjednoczeni z biskupem i całym prezbiterium także uosabiają Chrystusa Kapłana[110] i na nich też spoczywa ten sam obowiązek zanoszenia do Boga modlitw błagalnych za lud im oddany jak również za cały świat[111].

Wszyscy powyżej wymienieni spełniają posługę Dobrego Pasterza modlącego się za swoich, aby mieli życie i zespolili się w jedno[112]. Liturgia Godzin, do której Kościół ich zobowiązuje, ma ożywiać ich pobożność i modlitwę osobistą[113], być dla nich źródłem kontemplacji oraz natchnieniem pracy duszpasterskiej i misyjnej dla rozkwitu Kościoła Bożego[114].

29.  Kościół powołał biskupów, kapłanów i diakonów do sprawowania Liturgii godzin (por. nr 17). Powinni więc oni codziennie wypełnić w całości ten obowiązek przestrzegając, o ile to możliwe, odmawiania poszczególnych Godzin w odpowiedniej porze dnia.

Przede wszystkim niech zwrócą najbaczniejszą uwagę na Godziny, które są jak gdyby ośrodkiem tej liturgii, to znaczy na Jutrznię i Nieszpory, i niech nie opuszczają ich bez poważnego powodu.

Niech też wiernie odmawiają Godzinę Czytań, jest ona bowiem przede wszystkim sprawowaniem liturgii słowa Bożego. W ten sposób dopełnią codziennego zadania szczególnie im powierzonego, a mianowicie karmienia się tym słowem, by stawać się coraz bardziej doskonałymi uczniami Pana i coraz doskonalej wnikać w niezgłębione bogactwa Chrystusa[115].

Dla lepszego uświęcenia całego dnia niech z prawdziwej potrzeby serca odmawiają Modlitwę w ciągu dnia i na jego zakończenie. Przez tę ostatnią wypełnią w całości oficjum i polecą się Bogu.

30.  Jest rzeczą pożądaną, by diakoni ustanowieni na stałe odmawiali codziennie przynajmniej część Liturgii Godzin, określoną przez konferencję episkopatu[116].

31.  a) Kapituły katedralne i kolegiackie mają odprawiać w chórze części Liturgii Godzin przewidziane prawem ogólnym lub partykularnym. Członkowie tych kapituł oprócz Godzin obowiązujących wszystkich duchownych mają obowiązek odmawiać prywatnie te Godziny, które obowiązują ich kapitułę[117].

b) Wspólnoty zakonne obowiązane do Liturgii Godzin oraz ich poszczególni członkowie mają odprawiać oficjum zgodnie z własnymi ustawami, zachowując przepis zawarty w nr 29, odnoszący się do tych, którzy przyjęli święcenia.

Wspólnoty zaś obowiązane do oficjum w chórze mają tamże codziennie sprawować całość Liturgii Godzin[118]. Poza chórem zaś członkowie tych wspólnot odmawiają Godziny zgodnie z własnym prawem partykularnym, ale zawsze zachowując przepis podany w nr 29.

32. Pozostałe wspólnoty zakonne oraz ich członkowie niech odprawiają część Liturgii Godzin zależnie od konkretnych warunków ich życia; Liturgia Godzin, która jest modlitwą Kościoła, tworzy ze wszystkich, gdziekolwiek się znajdują, jedno serce i jedną duszę[119].

Podobne wezwanie kieruje się także do ludzi świeckich[120].

c. Układ Liturgii Godzin oraz jej sprawowanie

33. Liturgia Godzin, zgodnie z przeznaczeniem, w doborze treści oraz układzie rządzi się własnymi prawami. Dobiera ona i układa we właściwy sobie sposób te składniki, które znajdują się we wszystkich obrzędach chrześcijańskich. I tak na każdą Godzinę składa się hymn, następnie psalmodia, potem dłuższe lub krótsze czytanie Pisma św., wreszcie modlitwy na zakończenie.

Liturgia Godzin, czy to wspólnie odprawiana, czy odmawiana prywatnie, pozostaje zawsze w swej istocie dialogiem między Bogiem a człowiekiem. Jednakże wspólne jej odprawianie jaśniej uwydatnia to, że jest ona z natury rzeczy modlitwą wspólnoty Kościoła. Wspólne odprawianie tej liturgii sprzyja czynnemu uczestnictwu biorących w niej udział zgodnie z funkcją przypadającą każdemu. Dzieje się to przez aklamacje, dialog, chórowe odmawianie psalmów i dopuszcza różnorodne zastosowanie form i środków wyrazu[121]. Dlatego wspólnotowe odprawianie Liturgii Godzin ma zawsze pierwszeństwo, szczególnie jeżeli się mu zapewni czynny udział wiernych, i należy ją przekładać ponad prywatne jej odmawianie[122]. W miarę możności, i gdy sprawuje się ją w chórze lub wspólnocie, wypada, jeśli to możliwe, odprawiać ją ze śpiewem, zgodnie z jej założeniami i przeznaczeniem, uwzględniając przy tym charakter jej poszczególnych części.

W ten sposób wypełni się napomnienie Apostoła: "Słowo Chrystusa niech w was przebywa z całym swym bogactwem: z wszelką mądrością nauczajcie i napominajcie samych siebie przez psalmy, hymny, pieśni pełne ducha, pod wpływem łaski śpiewając Bogu w waszych sercach" (Kol 3, 16; por. Ef 5, 19-20).

 

 

ROZDZIAŁ II
UŚWIĘCENIE DNIA,
CZYLI POSZCZEGÓLNE CZĘŚCI LITURGII GODZIN

 

I. Wprowadzenie do całości Liturgii Godzin

 

34.  Zazwyczaj Liturgię Godzin rozpoczyna Wezwanie. Składa się ono z wersetu Panie, otwórz wargi moje, a usta moje będą głosić Twoją chwałę oraz z psalmu 95, który codziennie wzywa wiernych do głoszenia chwały Bożej, do słuchania głosu Pana i zachęca ich do wyczekiwania "krainy spoczynku"[1].

Zamiast psalmu 95 można także, zależnie od okoliczności, wziąć psalm 100 lub 24.

Psalm Wezwania najlepiej odmawiać na przemian z jego antyfoną zgodnie z podanymi wskazówkami. Tę antyfonę recytuje się i powtarza przed rozpoczęciem psalmu; powtarza się ją także po każdej jego strofie.

35.  Wezwanie odmawia się na początku całego cyklu codziennej modlitwy, poprzedza ono albo Jutrznię, albo Godzinę Czytań, w zależności od tego, która Godzina rozpoczyna dzień. Stosownie jednak do okoliczności psalm Wezwania i antyfonę można opuścić, jeżeli miałby on poprzedzać Jutrznię.

36.  Antyfonę psalmu Wezwania zmienia się w zależności od dni liturgicznych, jak to podają przepisy tam umieszczone.

 

II. Jutrznia i Nieszpory

 

37.  "Zgodnie z czcigodną tradycją całego Kościoła za główne części codziennego oficjum należy uważać Jutrznię jako modlitwę poranną i Nieszpory jako modlitwę wieczorną, i tak je odprawiać"[2].

38.  Jutrznia jest uświęceniem porannych godzin dnia, jak to widać po jej układzie i doborze treści. Ten poranny charakter Jutrzni najlepiej wyrażają słowa św. Bazylego: "Jutrznię poświęcamy Bogu jako pierwsze poruszenie naszej duszy i myśli i nie podejmujemy żadnego innego działania, zanim wpierw nie napełni nas radością wspomnienie Boga, bo jest napisane: «wspomniałem na Boga i rozradowałem się» (Ps 77, 4 Vulg.). Także i nasze ciało niech nie rozpoczyna pracy, zanim nie spełnimy tego, co napisano: «Do Ciebie będę się modlił, Panie, rankiem mój głos usłyszysz; rano stanę przed Tobą i ujrzę Ciebie» (Ps 5, 4-5)"[3].

Jutrznia odprawiana o brzasku budzącego się dnia jest ponadto wspomnieniem zmartwychwstania Pana Jezusa, "Światłości prawdziwej, która oświeca każdego człowieka" (J 1, 9), "Słońca sprawiedliwości" (Ml 3, 20) i "nawiedzającego nas Wschodzącego Słońca" (Łk 1, 78). Zrozumiałe jest więc przypomnienie dane nam przez św. Cypriana: "Należy się modlić rano, aby poranną modlitwą wysławiać zmartwychwstanie Pana"[4].

39.  Nieszpory odprawia się w porze wieczornej, gdy dzień się już kończy, "dzięki składając za to, co w tym dniu zostało nam dane, i za dobro, które przez nas było dokonane"[5]. Ta modlitwa "wznosząca się jak kadzidło przed obliczem Pana i wzniesienie rąk naszych w wieczornej ofierze"[6] jest również pamiątką Odkupienia. Można ją "również rozumieć w głębszym jeszcze znaczeniu jako rzeczywistą ofiarę wieczorną: tę przekazaną nam przez Pana i Zbawiciela naszego i przez Niego złożoną podczas Ostatniej Wieczerzy z Apostołami, na której dał początek sakramentom Kościoła. Można ją też pojmować jako ofiarę wieczorną, którą złożył następnego dnia, to znaczy przy końcu wieków, kiedy rozpostarł swe ręce dla zbawienia całego świata i ofiarował się Ojcu"[7]. Mamy się więc wtedy zwracać z nadzieją ku Światłu, które nie zna zachodu - "modlić się i prosić, by Chrystus powrócił i przyniósł nam łaskę wiekuistej światłości"[8]. W końcu w tej wieczornej porze łączymy nasze głosy z Kościołami wschodnimi i razem z nimi wzywamy "radosnej światłości świętej chwały przedwiecznego Ojca w niebie - błogosławionego Jezusa Chrystusa. Doczekawszy się zachodu słońca i oglądając wieczorne światło, sławimy Boga Ojca i Syna, i Ducha Świętego".

40.  Jutrznia przeto i Nieszpory mają wielkie znaczenie jako modlitwa wspólnoty chrześcijan. Należy więc popierać publiczne lub wspólne ich odprawianie wśród tych zwłaszcza, którzy prowadzą życie wspólne. Zaleca się ponadto ich odmawianie poszczególnym wiernym, którzy nie mogą brać udziału we wspólnym odprawianiu tych Godzin.

41.  Jutrznia i Nieszpory rozpoczynają się od wersetu wprowadzającego: Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu. Panie, pospiesz ku ratunkowi memu, po którym dodaje się Chwała Ojcu i Synowi, i Duchowi Świętemu, jak była... oraz Alleluja (opuszczane w okresie Wielkiego Postu). Ten werset oraz Chwała Ojcu... opuszcza się wtedy, gdy Jutrznię rozpoczyna się od Wezwania.

42.  Następnie śpiewa się lub odmawia odpowiedni hymn. Hymn nadaje każdej Godzinie czy świętu właściwy ton, a równocześnie wprowadza w atmosferę radosnej modlitwy, zwłaszcza gdy wierni biorą w niej udział.

43.  Po hymnie następuje psalmodia stosownie do wytycznych podanych w nr 121-125. Psalmodia Jutrzni składa się z jednego psalmu przystosowanego do godziny porannej, z pieśni zaczerpniętej ze Starego Testamentu oraz z drugiego psalmu o charakterze pochwalnym zgodnie z tradycją Kościoła.

Psalmodia Nieszporów składa się z dwóch psalmów, albo dwu części jednego, gdy ten jest dłuższy, dostosowanych do tej godziny dnia i jej odprawiania z udziałem wiernych, oraz pieśni zaczerpniętej z Listów Apostolskich lub Apokalipsy.

44.  Po psalmodii następuje krótkie lub dłuższe czytanie.

45.  Czytanie krótkie jest dobrane odpowiednio do dnia, okresu liturgicznego lub święta. Należy je odczytać jako głoszenie słowa Bożego i tak też go słuchać. Uwydatnia ono z mocą jakieś zdanie i myśl natchnioną lub te słowa Pisma św., na które nie zwróciłoby się uwagi w czytaniu ciągłym. Czytania krótkie łącznie z psalmodią różne są na poszczególne dni.

46.  Według uznania celebrującego, a zwłaszcza przy udziale wiernych, można wybrać dłuższe czytanie z Pisma św., zaczerpnięte czy to z Godziny Czytań, czy z tekstów mszalnych, przede wszystkim tych, które się opuściło z różnych powodów. Niekiedy można też wybrać inne jeszcze czytania, bardziej dostosowane, zgodnie z tym, co powiedziano w nr 249-250 i w nr 251.

47.  Gdy Jutrznię i Nieszpory odprawia się przy udziale wiernych, czytanie dłuższe można, według uznania, wyjaśnić w krótkiej homilii.

48.  Po czytaniu bądź też homilii wypada zachować w skupieniu chwilę milczenia.

49.  Odpowiedzią na słowo Boże jest krótkie responsorium śpiewane lub recytowane, które jednak wedle uznania można opuścić. Zamiast responsorium wolno śpiewać inną pieśń tego rodzaju i o podobnym przeznaczeniu, jednakże te pieśni muszą być zatwierdzone do tego celu przez konferencję episkopatu.

50.  Następnie wykonuje się uroczyście pieśń z Ewangelii z jej własną antyfoną: w Jutrzni pieśń Zachariasza Błogosławiony Pan, Bóg Izraela, a w Nieszporach pieśń Maryi Wielbi dusza moja Pana. Obie te pieśni, mające za sobą wielowiekową i powszechną tradycję Kościoła rzymskiego, wyrażają pochwałę dzieła odkupienia i dziękczynienie. Antyfony tych pieśni są dostosowane do dnia, okresu liturgicznego lub święta.

51.  Po pieśni odmawia się rano modlitwy poświęcające Panu dzień i jego prace, a wieczorem modlitwy wstawiennicze (por. nr 179-193).

52.  Po tych modlitwach i prośbach odmawia się wspólnie Ojcze nasz.

53.  Bezpośrednio po Ojcze nasz odmawia się modlitwę kończącą te Godziny. Dla dni zwykłych znajduje się ona w psałterzu, dla innych dni w tekstach własnych obchodu liturgicznego.

54.  Na zakończenie kapłan lub diakon przewodniczący liturgii pozdrawia wiernych słowami: Pan z wami i udziela im błogosławieństwa jak we Mszy św., po czym dodaje: Idźcie w pokoju, na co obecni odpowiadają: Bogu niech będą dzięki. W braku kapłana lub diakona liturgia tych Godzin kończy się błogosławieństwem: Niech nas Pan błogosławi...

 

III. Godzina Czytań

 

55.  Godzina Czytań podaje do rozważenia ludowi Bożemu, a zwłaszcza osobom szczególnie Bogu poświęconym, obfity skarbiec Pisma św. oraz najpiękniejsze teksty autorów pism dotyczących życia duchowego. Obecnie zakres codziennych czytań biblijnych we Mszy św. został poszerzony, jednakże bogactwa objawienia i tradycji podane w Godzinie Czytań przyczyniają się do większego postępu duchowego. Przede wszystkim kapłani powinni poszukiwać tych bogactw, aby rozdzielać innym dane im słowo Boże i swoją nauką "karmić lud Boży"[9].

56.  Godzina Czytań obejmuje także psalmy, hymn, modlitwę oraz inne jeszcze części, jest więc naprawdę Godziną modlitewną. Modlitwa bowiem powinna towarzyszyć "czytaniu Pisma św., ponieważ w ten sposób nawiązuje się rozmowa między Bogiem i człowiekiem, bo... do Niego się zwracamy, gdy się modlimy, Jego słuchamy czytając słowo Boże"[10].

57.  Na mocy konstytucji Soboru Watykańskiego II o liturgii Godzinę Czytań, "chociaż zachowuje ona w chórze charakter modlitwy nocnej, należy tak przygotować, by mogła być odmawiana o każdej porze dnia i powinna zawierać mniej psalmów, a dłuższe czytania"[11].

58.  Wszyscy, którzy na mocy prawa partykularnego odmawiają tę Godzinę jako modlitwę uwielbienia w ciągu nocy, oraz ci, którzy w sposób godny pochwały pragną ten zwyczaj zachować, odmówią w okresie zwykłym hymn ze zbioru na ten cel przeznaczonego bez względu na to, czy tę Godzinę odmawiają w nocy czy też bardzo wcześnie rano i przed Jutrznią. Ponadto co do niedziel oraz uroczystości i niektórych świąt należy zachować wytyczne podane w nr 70-73.

59.  Godzinę Czytań można odmawiać o każdej porze dnia, a nawet i poprzedniego dnia po odmówieniu Nieszporów i zapadnięciu nocy. Zawsze jednak należy zachować przepisy podane wyżej.

60.  Godzinę Czytań rozpoczyna się Wezwaniem wtedy, gdy się ją odmawia przed Jutrznią, tak jak to powiedziano w nr 34-36. W przeciwnym wypadku zaczyna się ją od wersetu Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu łącznie z Chwała Ojcu... dodając Alleluja poza okresem Wielkiego Postu.

61.  Następnie odmawia się hymn. W okresie zwykłym wybiera się go ze zbioru na ten cel przeznaczonego, jak to powiedziano w nr 58, ale zawsze z uwzględnieniem pory dnia lub nocy, w której odprawia się Godzinę Czytań.

62.  Po hymnie odmawia się trzy psalmy (lub ich części, jeśli psalmy przypadające na dany dzień są dłuższe). Triduum paschalne oraz dni oktawy Wielkanocy i Narodzenia Pańskiego, a także uroczystości i święta mają własne psalmy i antyfony.

W niedziele i dni powszednie bierze się psalmy i antyfony według bieżącego układu psałterza. Tak samo się czyni we wspomnieniach o świętych, wyjąwszy te, które mają własne psalmy i antyfony (por. nr 218 i nn.).

63.  Po psalmach, a przed czytaniami, odmawia się zazwyczaj werset. Stanowi on w modlitwie przejście od psalmodii do słuchania czytań.

64.  Dwa są czytania: pierwsze jest wyjęte z Pisma św., a drugie zaczerpnięte z pism Ojców Kościoła lub innych autorów kościelnych, albo z hagiografii.

65.  Po każdym z czytań odmawia się responsorium (por. nr 169-172).

66.  Czytania z Pisma św. są podane w okresach roku liturgicznego i tam należy ich szukać stosownie do wytycznych podanych w nr 140-145. Jednakże w uroczystości i święta czytania te bierze się z tekstów własnych obchodu lub wspólnych.

67.  Czytanie drugie wraz z responsorium znajduje się w Liturgii Godzin lub w tekstach do wyboru w lekcjonarzu, o którym jest mowa w nr 161. Zazwyczaj jest to czytanie podane w tekstach okresu roku liturgicznego.

W uroczystości i święta ku czci świętych bierze się własne czytania hagiograficzne podane na dany dzień, a gdy go brak, należy je dobrać z Tekstów wspólnych o świętych. W dni, w które przypadają wspomnienia o świętych i które się obchodzi jako takie, bierze się również czytanie hagiograficzne zamiast czytania z dnia bieżącego (por. nr 166 i 235).

68.  W niedziele (poza okresem Wielkiego Postu), podczas oktawy Wielkanocy i Narodzenia Pańskiego oraz w uroczystości i święta po drugim czytaniu i responsorium odmawia się hymn Ciebie, Boże, chwalimy. Hymn ten opuszcza się we wspomnienia i dni powszednie. Ostatnią część hymnu, zaczynającą się od słów Zachowaj lud Twój, Panie..., aż do końca, można opuścić wedle uznania.

69.  Godzinę Czytań kończy się modlitwą przypadającą na dany dzień, oraz przynajmniej we wspólnym odmawianiu aklamacją Błogosławmy Panu - Bogu niech będą dzięki.

 

IV. Wigilie

 

70.  Wigilię paschalną obchodzi cały Kościół w sposób podany w odnośnych księgach liturgicznych. "Ta noc czuwania - mówi św. Augustyn - ma tak wielkie znaczenie, że nazwa wigilii do niej się przede wszystkim odnosi, chociaż dzieli ją ona z innymi tego rodzaju czuwaniami"[12]. "Czuwamy tej nocy, w której Pan zmartwychwstał i w swoim ciele dał nam początek życia... nie znającego już śmierci i zaśnięcia; a gdy tak dłużej nieco czuwamy i wielbimy pieśniami Zmartwychwstałego, wraz z Nim i z Jego łaski będziemy królowali w życiu, które nie ma końca"[13].

71.  W różnych Kościołach przyjął się zwyczaj rozpoczynania podobną wigilią rozmaitych uroczystości, a przede wszystkim Narodzenia Pańskiego i Zesłania Ducha Świętego. Ten zwyczaj należy zachować i popierać zgodnie z tradycją danego Kościoła. Jeżeli gdzieniegdzie wprowadza się nocne czuwanie dla podkreślenia innych jeszcze uroczystości czy pielgrzymek, należy podczas tych wigilii stosować wytyczne dotyczące nabożeństw słowa Bożego.

72.  Ojcowie Kościoła i pisarze kościelni często wzywali wiernych, zwłaszcza tych, którzy prowadzą życie kontemplacyjne, do nocnych czuwań, albowiem taka modlitwa jest wyrazem oczekiwania na przyjście Pana i do tego pobudza: "O północy rozległo się wołanie: Pan młody idzie, wyjdźcie mu na spotkanie" (Mt 25, 6); "Czuwajcie więc, bo nie wiecie, kiedy Pan domu przyjdzie: z wieczora czy o północy, czy o pianiu kogutów, czy rankiem. By niespodzianie przyszedłszy, nie zastał was śpiących" (Mk 13, 35-36). A zatem godni są pochwały ci, którzy Godzinę Czytań odprawiają jako modlitwę w ciągu nocy.

73.  W obrządku rzymskim Godzina Czytań była zawsze dość krótka ze względu na tych zwłaszcza, co się oddają pracom apostolskim. Jednakże ci, którzy zgodnie z tradycją pragną przedłużyć wigilię niedzielną, uroczystości i świąt, mają zachować następujący porządek:

Najpierw odprawia się Godzinę Czytań, tak jak podano w Liturgii Godzin. Po czytaniach, a przed hymnem Ciebie, Boże, chwalimy, dodaje się pieśni umieszczone w tym celu w Dodatku do wspomnianej Liturgii Godzin. Następnie czyta się Ewangelię i wygłasza homilię, zależnie od okoliczności. Wtedy dopiero śpiewa się hymn Ciebie, Boże, chwalimy i odmawia modlitwę.

W uroczystości i święta Ewangelię bierze się z lekcjonarza mszalnego, a w niedziele ze zbioru czytań dotyczących tajemnicy paschalnej i umieszczonych w Dodatku do Liturgii Godzin.

 

V. Modlitwa przedpołudniowa, południowa i popołudniowa, czyli Modlitwa w ciągu dnia

 

74.  Zgodnie ze starodawną tradycją i wzorem Kościoła czasów apostolskich wierni zachowali pobożny zwyczaj modlenia się w różnych godzinach dnia, nawet wśród pracy. Powyższa tradycja przybrała z biegiem czasu różne formy wyrazu w obrzędach liturgicznych.

75.  W praktyce liturgicznej tak Wschodu, jak i Zachodu zachowano Modlitwę przedpołudniową, południową i popołudniową, ponieważ z tymi zwłaszcza Godzinami wiąże się wspomnienie Męki Pana i początków głoszenia Ewangelii.

76.  Sobór Watykański II postanowił zachować w oficjum chórowym te trzy Godziny mniejsze[14].

Ci, którzy prowadzą życie kontemplacyjne, mają zachować liturgiczny zwyczaj odprawiania tych modlitw, chyba że ich prawo partykularne postanawia inaczej. Odmawianie tych Godzin zaleca się także innym, a szczególnie tym, którzy odbywają rekolekcje lub uczestniczą w zebraniach duszpasterskich.

77.  Poza chórem i z zachowaniem prawa partykularnego można odmówić tylko jedną z tych trzech Godzin, odpowiadającą danej porze dnia, aby w ten sposób zachować tradycję modlitwy w ciągu dnia i pośród pracy.

78.  Układ tych trzech Godzin uwzględnia więc zarówno tych, którzy odmawiają tylko jedną modlitwę, jak i tych, co pragną odmówić wszystkie trzy albo są do tego obowiązani na mocy prawa.

79.  Każdą z powyższych trzech Godzin rozpoczyna werset Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu oraz Chwała Ojcu... jak była i Alleluja (które opuszcza się w okresie Wielkiego Postu). Potem następuje hymn odpowiadający danej Godzinie, a po nim psalmodia, krótkie czytanie z wersetem, modlitwa na zakończenie oraz, przynajmniej w odmawianiu wspólnym, Błogosławmy Panu - Bogu niech będą dzięki.

80.  Na poszczególne Godziny przewidziano hymny i modlitwy zmienne, aby zgodnie z tradycją odpowiadały porze dnia i we właściwy sposób zapewniły jego uświęcenie. Dlatego odmawiając tylko jedną z tych Godzin, należy dobrać odpowiednio te jej części.

Także krótkie czytania i modlitwy zmieniają się w zależności od dnia, okresu liturgicznego lub święta.

81.  Podano psalmodię dwojakiego rodzaju: bieżącą i uzupełniającą. Pierwszej używa się w wypadku odmawiania jednej tylko Godziny. Odmawiając więcej niż jedną w pierwszej należy wziąć psalmy bieżące, w pozostałych psalmodię uzupełniającą.

82.  Psalmodia bieżąca obejmuje trzy psalmy (lub trzy ich fragmenty, gdy psalmy są dłuższe) podane w psałterzu wraz z ich antyfonami, jeżeli we właściwym miejscu nie zaznaczono inaczej.

W uroczystości, w czasie Triduum paschalnego oraz w dni oktawy Wielkanocy odmawia się antyfony własne z trzema psalmami zaczerpniętymi z psalmodii dodatkowej, chyba że należy wziąć psalmy przewidziane na dany dzień. Jeżeli jakaś uroczystość przypada w niedzielę, należy wziąć psalmy z niedzieli I tygodnia.

83.  Psalmodia uzupełniająca obejmuje po trzy psalmy wybrane zazwyczaj z tak zwanych "psalmów gradualnych".

 

VI. Modlitwa na zakończenie dnia

 

84.  Ta Godzina jest ostatnią modlitwą dnia, odmawianą przed spoczynkiem nocnym, nawet i po północy, jeśli tak się zdarzy.

85.  Modlitwa na zakończenie dnia rozpoczyna się, podobnie jak inne Godziny, wersetem Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu oraz Chwała Ojcu... jak była i Alleluja (opuszczanym w okresie Wielkiego Postu).

86.  Jako zwyczaj godny pochwały zaleca się następnie dokonanie rachunku sumienia. Przy odmawianiu wspólnym odbywa się on w ciszy, albo włącza się go w akt pokuty według formularzy podanych w Mszale rzymskim.

87.  Po rachunku sumienia następuje odpowiedni hymn.

88.  Po I Nieszporach niedzieli odmawia się w Modlitwie na zakończenie dnia psalmy 4 i 134, a po II Nieszporach psalm 91.

W pozostałe dni dobrano psalmy mówiące o ufności w Panu i do niej pobudzające. Zamiast nich można odmówić psalmy z niedzieli, zwłaszcza wtedy, gdy pragnie się je odmówić z pamięci.

89.  Po psalmodii następuje krótkie czytanie i od razu po nim responsorium W ręce Twoje, Panie..., po czym odmawia się pieśń Teraz, o Panie, pozwól odejść słudze swemu z antyfoną. Ta pieśń stanowi jakby szczytowy moment Modlitwy na zakończenie dnia.

90.  Modlitwa kończąca tę Godzinę jest podana w psałterzu.

91.  Po modlitwie dodaje się, również w odmawianiu prywatnym, błogosławieństwo Noc spokojną i koniec szczęśliwy...

92.  Na koniec odmawia się jedną z antyfon ku czci Najświętszej Maryi Panny. W okresie wielkanocnym jest to zawsze antyfona Królowo niebios... Konferencja episkopatu może zatwierdzić inne jeszcze antyfony oprócz tych, które są podane w Liturgii Godzin[15].

 

VII. Łączenie poszczególnych Godzin z Mszą św. lub między sobą

 

93.  W niektórych wypadkach, uzależnionych od okoliczności, gdy oficjum odprawia się publicznie lub we wspólnocie, można połączyć jedną z Godzin ze Mszą św. Należy wtedy zachować przepisy podane niżej, a dana Godzina i Msza św. muszą odpowiadać temu samemu oficjum. Nie można jednak dopuścić, by to stanowiło przeszkodę w działalności duszpasterskiej, zwłaszcza w niedzielę.

94.  Jeżeli Jutrznia, czy to w chórze, czy też odmawiana wspólnie, poprzedza bezpośrednio Mszę św., liturgię rozpoczyna się albo od wersetu wprowadzającego i hymnu tej Godziny, albo od Wejścia i towarzyszącego mu śpiewu, po którym następuje pozdrowienie wypowiadane przez celebransa. Pierwszy sposób jest wskazany zwłaszcza w dni powszednie, a drugi przede wszystkim w dni świąteczne. W takim wypadku opuszcza się jeden z obrzędów wstępnych.

Następnie odmawia się, jak zwykle, psalmy Jutrzni. Po nich, opuściwszy krótkie czytanie, akt pokuty, oraz gdy wynika to z okoliczności, Panie, zmiłuj się, odmawia się Chwała na wysokości Bogu, jeśli rubryki to przewidują. Potem celebrans odmawia modlitwę ze Mszy św., po czym sprawuje się liturgię słowa.

Modlitwę powszechną odmawia się jak zazwyczaj we Mszy św. We Mszy porannej dni powszednich można jednak użyć w tym miejscu próśb z Jutrzni.

Po Komunii św. i towarzyszącym jej śpiewie wykonuje się pieśń Błogosławiony Pan, Bóg Izraela wraz z jego antyfoną. Następnie celebrans odmawia modlitwę po Komunii św. i kończy Mszę św. jak zazwyczaj.

95.  Jeżeli Modlitwa w ciągu dnia (to znaczy przedpołudniowa, południowa lub popołudniowa, w zależności od pory dnia) odprawiana publicznie, poprzedza bezpośrednio Mszę św., wtedy liturgię rozpoczyna się albo od wersetu wprowadzającego i hymnu danej Godziny (dotyczy to przede wszystkim dni powszednich), albo od Wejścia i towarzyszącego mu śpiewu oraz pozdrowienia wypowiadanego przez celebransa (szczególnie w dni świąteczne). W takim wypadku opuszcza się jeden z obrzędów wstępnych.

Potem odmawia się psalmy, a opuściwszy krótkie czytanie i akt pokuty, oraz ewentualnie Panie, zmiłuj się, odmawia się, jeżeli jest to przewidziane przez rubryki, Chwała na wysokości Bogu. Następnie celebrans odmawia modlitwę ze Mszy św.

96.  Nieszpory łączy się z Mszą św. podobnie jak Jutrznię, jeśli bezpośrednio ją poprzedzają. Jednakże I Nieszpory uroczystości i niedziel oraz świąt Pańskich przypadających w niedzielę można odprawiać dopiero po Mszy św. dnia poprzedzającego lub soboty.

97.  Jeżeli Modlitwę w ciągu dnia (tzn. przedpołudniową, południową lub popołudniową) albo Nieszpory odmawia się po Mszy św., wtedy Mszę odprawia się jak zwykle aż do modlitwy po Komunii włącznie, a po niej następuje psalmodia danej Godziny. Jeżeli jest to Modlitwa w ciągu dnia, to po odmówieniu psalmów opuszcza się krótkie czytanie i odmawia się bezpośrednio modlitwę, a po niej następuje rozesłanie wiernych tak jak we Mszy św. W Nieszporach zaś po psalmodii opuszcza się czytanie i od razu po niej odmawia się pieśń Wielbi dusza moja Pana wraz z antyfoną. Opuszcza się prośby i Ojcze nasz, a odmawia się modlitwę końcową i udziela wiernym błogosławieństwa.

98.  Z wyjątkiem nocy Narodzenia Pańskiego nie łączy się z zasady Godziny Czytań z Mszą św, gdyż ta ostatnia ma własny cykl czytań, odrębny od oficjum, i należy go zachować. W całkiem wyjątkowych i jednorazowych wypadkach takiego połączenia, po drugim czytaniu tej Godziny i odmówieniu responsorium, opuszcza się resztę, a Mszę św. rozpoczyna, gdy to rubryki przewidują, hymn Chwała na wysokości Bogu, w przeciwnym zaś razie modlitwa.

99.  Jeżeli Godzina Czytań poprzedza bezpośrednio inną Godzinę, wtedy na początku oficjum można odmówić hymn odpowiadający tej drugiej Godzinie. Po czytaniach opuszcza się modlitwę i zakończenie, a w następującej po nich Godzinie pomija się werset wprowadzający i Chwała Ojcu.

 

 

ROZDZIAŁ III
POSZCZEGÓLNE CZĘŚCI LITURGII GODZIN

 

I. Psalmy oraz ich powiązanie z modlitwą chrześcijańską

 

100. W Liturgii Godzin Kościół modli się przeważnie owymi wspaniałymi pieśniami w księgach Starego Testamentu, ułożonymi przez ich autorów pod natchnieniem Ducha Świętego. Ze względu na to pochodzenie unoszą one swoją mocą ducha ludzkiego ku Bogu, budzą w człowieku zbożne uczucia; w pomyślności skłaniają go do dziękczynienia, a w przeciwnościach przynoszą pociechę i dodają otuchy.

101. Jednakże psalmy ukazują tylko słaby odblask owej pełni czasów, która się objawiła w Jezusie Chrystusie i z której modlitwa Kościoła czerpie swoją moc. I chociaż wszyscy chrześcijanie niezmiernie cenią psalmy, to jednak nie należy się dziwić, że niektóre z nich trudno im sobie przyswoić w modlitwie.

102. Duch Święty jednakże, pod którego natchnieniem psalmy powstały, zawsze wspiera swoją łaską tych, co z wiarą i dobrą wolą je śpiewają. Jest także rzeczą nieodzowną, by każde w miarę swoim możliwości "starał się o głębsze poznanie Pisma św., a zwłaszcza psalmów"[1], i zdał sobie sprawę, w jaki sposób ma postąpić, aby stały się one jego własną modlitwą.

103. Psalmy nie są przeznaczone do czytania, nie są też modlitwami pisanymi prozą, lecz utworami poetyckimi i pieśniami uwielbienia. Jeżeli więc niekiedy mogły być używane w formie czytań, to jednak słusznie, z uwagi na ich rodzaj literacki, nazywają się po hebrajsku tehilim, to znaczy "pieśni uwielbienia", a po grecku psalmoi, czyli "pieśni wykonywane przy dźwięku harfy". Istotnie, wszystkie psalmy mają charakter muzyczny, a to określa odpowiedni sposób ich wykonywania. Dlatego psalm musi zachować ten swój charakter również i wtedy, gdy jest odmawiany, nawet przez jedną osobę i po cichu. Bez wątpienia jest on pokarmem dla ducha, skłania jednak o wiele bardziej do poruszenia serca śpiewających i słuchających, a także tych, co grają "na harfie i cytrze".

104. Kto zatem prawdziwie modli się psalmem, ten rozważa wiersz po wierszu i zawsze w gotowości serca odpowiada na jego wezwanie, jak tego chce Duch Święty, który natchnął psalmistę i się stanie także natchnieniem pragnących Jego łaski. Psalmodia więc wymaga szacunku należnego majestatowi Boga, ale winna jej również towarzyszyć wewnętrzna radość i miłość, bo taka postawa odpowiada poezji sakralnej i pieśni Bożej, a nade wszystko wolności dzieci Bożych.

105. Słowa psalmu mogą być dla nas pomocą do łatwiejszej i żarliwszej modlitwy, zwłaszcza gdy składamy dzięki i wielbimy Boga w radosnym uniesieniu lub gdy wołamy do Niego pośród naszych utrapień. Ale niekiedy mogą powstać trudności, gdy na przykład psalm nie zwraca się bezpośrednio do Boga. Psalmista jest bowiem poetą i dlatego często zwraca się do ludu; szczególnie gdy wspomina dzieje lzraela lub kieruje swoje wezwania do innych, a nawet do nierozumnych stworzeń. Co więcej, każe przemawiać Bogu i ludziom, a nawet, jak w psalmie 2, nieprzyjaciołom Boga. Jasną więc jest rzeczą, że psalm nie jest modlitwą w tym samym znaczeniu co modlitwy ułożone przez Kościół. Ponadto psalmy są utworami poetyckimi i muzycznymi, i zgodnie z tym ich charakterem nie muszą się koniecznie zwracać bezpośrednio do Boga, ale mają być śpiewane przed Jego obliczem. Poucza nas o tym św. Benedykt: "Rozważmy więc, jak mamy się zachować w obliczu Boga i aniołów, i niech przy śpiewie psalmów nasza myśl będzie zgodna z naszym głosem"[2].

106. Przy śpiewie psalmów serce śpiewającego otwiera się na te uczucia, którymi są one przepełnione, każdy zgodnie ze swoim rodzajem literackim. A więc będzie to skarga lub wyraz ufności, dziękczynienie albo inne przeżycia, a egzegeci słusznie podkreślają te różnice.

107. Zwracając uwagę na dosłowny sens psalmów ten, który je śpiewa, pojmuje ich sens praktyczny dla ludzi wierzących. Wiadomo, że każdy psalm powstał w określonych okolicznościach i do nich to się odnoszą nagłówki umieszczone w psałterzu hebrajskim przed każdym psalmem. Niezależnie jednak od tych powiązań historycznych każdy psalm ma swój dosłowny sens, którego nawet i w naszych czasach nie należy pomijać. Pieśni te powstały na Wschodzie, przed wieloma wiekami, dobrze jednak wyrażają cierpienia i nadzieje, nędzę i ufność ludzi wszystkich czasów i miejsc; opiewają wiarę w Boga, objawienie i odkupienie.

108. Psalmy odmawia się w Liturgii Godzin nie tyle we własnym imieniu, ile w imieniu całego Kościoła Chrystusowego, a nawet utożsamiając się z Chrystusem. Jeśli się o tym pamięta, wtedy nie będzie trudności, gdy nasze przeżycia wewnętrzne odbiegają od treści odmawianego psalmu. Gdy na przykład pełni smutku i bólu mamy odmawiać psalm wyrażający uczucia radości albo w chwilach pomyślnych psalm skargi. W modlitwie osobistej można tego uniknąć wybierając psalm odpowiadający naszym uczuciom, ale Liturgia Godzin nie jest naszą modlitwą prywatną, bo nawet jeśli odmawiana samotnie, zawsze jest modlitwą w imieniu Kościoła w podanym przez niego układzie psalmów. Wtedy zaś zawsze istnieje powód do radości lub smutku, bo i tu sprawdzają się słowa Apostoła: "Weselcie się z tymi, którzy się weselą; płaczcie z tymi, którzy płaczą" (Rz 12, 15). W ten sposób człowiek słaby i zraniony w swej miłości własnej, zostaje uzdrowiony przez miłość, przez którą duch i słowa wypowiadanego psalmu odpowiadają sobie wzajemnie[3].

109. Odmawiając psalmy w imieniu Kościoła należy wniknąć w pełniejszy ich sens, a zwłaszcza w sens mesjański. Z tego przecież względu Kościół przyjął psałterz. To znaczenie mesjańskie ujawniło się w pełni w Nowym Testamencie, a sam Chrystus Pan jasno je wyraził mówiąc do Apostołów: "Wszystko musi się wypełnić, co napisane jest o Mnie w Prawie Mojżesza, u Proroków i w Psalmach" (Łk 24, 44). Znamienny tego przykład znajdujemy u św. Mateusza; dotyczy on Mesjasza, Syna Dawida, a równocześnie jego Pana[4]. W tym kontekście psalm 110 odnosi się do Mesjasza.

Tak samo postępowali Ojcowie Kościoła. Rozumieli oni i tłumaczyli psałterz jako proroctwo o Chrystusie i Kościele, a dla tych samych powodów wprowadzono psalmy do liturgii. Co prawda zdarzały się niekiedy zbyt wyszukane interpretacje, jednakże, ogólnie rzecz biorąc, zarówno Ojcowie Kościoła, jak i liturgia słusznie szukali w psalmach głosu Chrystusa wołającego do Ojca, lub Ojca przemawiającego do Syna. Rozpoznawali tam nawet głos Kościoła, apostołów i męczenników. Również i średniowiecze przyjmowało taką interpretację; świadczą o tym liczne kodeksy psałterza pochodzące z tego okresu. Już same w nich nagłówki psalmów podawały odmawiającemu sens chrystologiczny. Ta interpretacja chrystologiczna nie ograniczała się tylko do psalmów uważanych za mesjańskie, ale się rozciągała także na wiele innych. W niektórych wypadkach jest to niewątpliwie akomodacja, przyjęta jednak przez tradycję Kościoła.

Zwłaszcza na dni świąteczne psalmy dobrano z takiego punktu widzenia; często to podkreślają antyfony zaczerpnięte z tych właśnie psalmów.

 

II. Antyfony oraz inne teksty pomagające do modlitewnego odmawiania psalmów

 

110. Nagłówki psalmów, modlitwy dodawane po każdym z nich, a zwłaszcza antyfony, bardzo się przyczyniły w dziejach tradycji łacińskiej do lepszego zrozumienia tych psalmów i przyswojenia ich sobie jako modlitwy chrześcijanina.

111. Psałterz Liturgii Godzin umieszcza przy każdym psalmie nagłówek podający jego treść oraz znaczenie dla życia chrześcijańskiego. Stanowi to wielki pożytek dla odmawiającego. Natomiast dla ułatwienia modlitwy w duchu nowego objawienia dodano także zdanie zaczerpnięte z Nowego Testamentu lub pism Ojców Kościoła, wskazujące na sens chrystologiczny tej modlitwy.

112. W Dodatku do Liturgii Godzin podano modlitwy odnoszące się do każdego psalmu z osobna. Mają one pomagać w zrozumieniu psalmów w duchu chrześcijańskim. Można się nimi posługiwać dowolnie według dawnej tradycji: po odmówieniu psalmu i chwili skupienia wymieniona modlitwa zbiera jak gdyby i wypowiada uczucia ożywiające uczestników psalmodii.

113. Każdy psalm ma własną antyfonę. Należy ją odmawiać nawet i wtedy, gdy Liturgia Godzin odprawia się bez śpiewu albo prywatnie. Antyfony bowiem pomagają do uwydatnienia rodzaju literackiego danego psalmu; czynią z psalmu osobistą modlitwę odmawiającego go; zwracają uwagę na jakieś zdanie, którego łatwo by się nie zauważyło; w różnych okolicznościach nadają temu czy innemu psalmowi szczególny charakter; zwłaszcza pomagają w interpretacji typologicznej lub odnoszącej się do danego święta, pod warunkiem jednak wykluczenia przesadnych akomodacji; wreszcie urozmaicają i uprzyjemniają odmawianie psalmów.

114. Antyfony psałterza tak zostały ułożone, aby mogły być przetłumaczone na różne języki narodowe, a także by można je było powtarzać po każdej strofie psalmu, stosownie do tego, co powiedziano pod nr 125. W okresie zwykłym w ciągu roku i kiedy Liturgię Godzin odprawia się bez śpiewu, można dowolnie zamiast antyfon stosować sentencje umieszczone pod nagłówkiem psalmu, o których mowa pod nr 111.

115. Psalmy dłuższe są w danej godzinie podzielone na części, z których każda ma osobną antyfonę. Wprowadza to pewne urozmaicenie, zwłaszcza przy odprawianiu ze śpiewem, i pomaga lepiej korzystać z bogatej treści psalmu. Można też odmawiać cały psalm w sposób ciągły, z zastosowaniem tylko pierwszej antyfony.

116. Psalmy Jutrzni i Nieszporów mają własne antyfony w Triduum paschalne, dni w ciągu oktawy Wielkanocy i Narodzenia Pańskiego, niedziele okresów: Adwentu, Narodzenia Pańskiego, Wielkiego Postu i okresu wielkanocnego oraz dni od 17 do 24 grudnia.

117. Na uroczystości antyfony własne są podane do Godziny Czytań, Jutrzni oraz do Modlitwy przedpołudniowej, południowej i popołudniowej i do Nieszporów. W razie ich braku bierze się antyfony z Tekstów wspólnych. W święta stosuje się tę samą zasadę do Godziny Czytań, Jutrzni i Nieszporów.

118. We wspomnienia świętych zachowuje się ich własne antyfony, gdy takie mają (por. nr 235).

119. Antyfony do pieśni Zachariasza i Maryi bierze się z odpowiednich okresów, jeśli są podane. W przeciwnym wypadku z psałterza na dany dzień. Na dni uroczystości i świąt podano własne antyfony, a jeśli ich brakuje, to należy się posłużyć antyfonami z Tekstów wspólnych. We wspomnienia świętych nie mających antyfon własnych, dobiera się je dowolnie albo z Tekstów wspólnych, albo z bieżącego dnia tygodnia.

120. W okresie wielkanocnym do wszystkich antyfon dodaje się Alleluja, chyba że taka aklamacja nie zgadza się z ich treścią.

 

III. Sposób odmawiania psalmów

 

121. Różne mogą być sposoby odmawiania psalmów. Będzie to uzależnione od rodzaju literackiego psalmu i jego długości, od tego czy jest odmawiany po łacinie lub w języku narodowym; od tego zwłaszcza, czy go odmawia jedna lub wiele osób czy też liturgię odprawia się z udziałem wiernych. Trzeba bowiem, by uczestnicy lepiej odczuli duchowe piękno psalmów. Nie chodzi tu o długość modlitwy, lecz o dobór psalmów oraz ich zróżnicowanie jak też swoisty charakter każdego psalmu z osobna.

122. Zgodnie z różnymi sposobami potwierdzonymi tradycją lub doświadczeniem psalmy śpiewa się lub odmawia w sposób ciągły, lub na przemian, dzieląc wiersze pomiędzy dwie strony chóru czy też grupy je wykonujące, albo też na sposób responsoryjny.

123. Przed każdym psalmem odmawia się antyfonę, jak to powiedziano pod nr 113-120, a po odmówieniu psalmu dodaje się stosownie do ustalonego zwyczaju Chwała Ojcu... i Jak była na początku... Chwała Ojcu jest stosownym zakończeniem poleconym nam przez tradycję i nadaje modlitwom Starego Testamentu charakter pochwalny oraz chrystologiczny i trynitarny. Po tym zakończeniu według uznania powtarza się antyfonę.

124. W wypadku psalmów dłuższych psałterz podaje ich podział, zaznaczając przez to troistą strukturę psalmodii godzin i równocześnie zachowując obiektywny sens danego psalmu. Wypada zatem przestrzegać tych podziałów, zwłaszcza w odmawianiu chórowym i po łacinie. Na końcu każdej z tych części dodaje się Chwała Ojcu.

Można się stosować do tego tradycyjnego sposobu odmawiania lub zrobić przerwę po każdej z tych części, albo odmówić cały psalm bez przerwy wraz z jego antyfoną.

125. Ponadto, gdy temu odpowiada rodzaj literacki psalmu, podano jego podział na strofy. Można więc, zwłaszcza kiedy psalm jest śpiewany w języku żywym, powtarzać antyfonę po każdej strofie. W tym wypadku Chwała Ojcu dodaje się tylko na zakończenie psalmu.

 

IV. Zasady układu psalmów w Liturgii Godzin

 

126. Psalmy rozłożono na cztery tygodnie. Niektóre zostały opuszczone. Inne psalmy, wyróżnione przez tradycję, powtarza się częściej, a w Jutrzni, Nieszporach oraz Modlitwie na zakończenie dnia umieszczono psalmy odpowiadające tym Godzinom.

127. W Jutrzni i Nieszporach, które bardziej niż inne Godziny przeznaczone są do odprawiania z ludem, dobrano odpowiednie psalmy.

128. Przepisy normujące dobór psalmów w Modlitwie na zakończenie dnia podano pod nr 88.

129. Na niedziele w Godzinie Czytań i w Modlitwie w ciągu dnia przeznaczono psalmy, które zgodnie z tradycją najlepiej wyrażają misterium paschalne. W piątki zaś dobrano psalmy pokutne lub odnoszące się do Męki Pańskiej.

130. Na okres Adwentu, Narodzenia Pańskiego, Wielkiego Postu oraz na okres wielkanocny przeznaczono psalmy 78, 105 i 106, ponieważ uwydatniają one w sposób szczególny dzieje zbawienia w Starym Testamencie jako zapowiedź tego, co się dokonało w Nowym.

131. Pominięto w psałterzu psalmy 58, 83 i 109, tak zwane "złorzeczące"; opuszczono także kilka wierszy w niektórych psalmach, co zaznaczono w ich nagłówkach. Ma to zapobiec trudnościom natury psychologicznej: chociaż psalmy "złorzeczące" nie są obce pobożności Nowego Testamentu, czego przykład znajdujemy w Księdze Apokalipsy (6, 10), to przecież nie są one bynajmniej zachętą do złorzeczenia komukolwiek.

132. Psalmy zbyt długie, by mogły się zmieścić w jednej Godzinie, rozłożono na szereg dni w tej samej Godzinie. W ten sposób mogą one być odmawiane w całości przez tych, którzy zazwyczaj nie odmawiają innych Godzin. Tak np. psalm 119 rozłożono na 22 dni i umieszczono w Modlitwie w ciągu dnia, zachowując przy tym jego podział wewnętrzny. Postąpiono tak, ponieważ tradycja przeznacza ten psalm na Godziny dzienne.

133. Układ psałterza rozłożonego na cztery tygodnie powiązano z rokiem liturgicznym w sposób następujący. Od pierwszego tygodnia psałterza, z pominięciem innych ewentualnie pozostających tygodni, rozpoczyna się l niedzielę Adwentu, 1 niedzielę okresu zwykłego, 1 niedzielę Wielkiego Postu i 1 niedzielę wielkanocną. W okresie zwykłym cykl psałterza pokrywa się z cyklem tygodni, a więc po Zesłaniu Ducha Świętego rozpoczyna się od tego tygodnia psałterza, który jest podany w części okresowej na początku odnośnego tygodnia zwykłego.

134. Godzina Czytań ma własne psalmy w uroczystości i święta, w czasie Triduum paschalnego, w dni oktawy Wielkanocy i Narodzenia Pańskiego. Dobrano je spośród psalmów przekazanych przez tradycję, a ich dostosowanie do danego dnia podkreśla zazwyczaj antyfona. To samo odnosi się do Modlitwy w ciągu dnia w niektóre święta Pańskie i w dni oktawy Wielkanocy. Psalmy Jutrzni i pieśń bierze się z pierwszej niedzieli psałterza. Zgodnie ze starożytnym zwyczajem psalmy I Nieszporów uroczystości bierze się z grupy psalmów wielbiących (Laudate). II Nieszpory uroczystości oraz Nieszpory świąt mają własne psalmy i pieśń. W uroczystości, z wyjątkiem tych, o których mowa powyżej, jeśli nie wypadają w niedzielę, w Modlitwie w ciągu dnia psalmy dobiera się spośród tzw. psalmów gradualnych; w święta zaś odmawia się w tej Godzinie psalmy z bieżącego dnia psałterza.

135. W pozostałych wypadkach odmawia się psalmy z bieżącego dnia psałterza, wyjąwszy obchody, które mają własne antyfony lub psalmy.

 

V. Pieśni ze Starego i Nowego Testamentu

 

136. Zgodnie ze zwyczajem, między pierwszym i drugim psalmem Jutrzni umieszcza się pieśń ze Starego Testamentu. Oprócz zbioru tych pieśni przekazanego nam przez dawną tradycję rzymską oraz zbioru wprowadzonego do brewiarza przez św. Piusa X dodano w psałterzu jeszcze inne pieśni z różnych ksiąg Starego Testamentu, tak aby każdy dzień czterech tygodni miał swoją pieśń własną. W niedziele powtarza się na przemian dwie części pieśni Trzech młodzieńców.

137. W Nieszporach umieszczono po dwóch psalmach pieśń z Nowego Testamentu, wziętą z Listów lub Apokalipsy. Przewidziano siedem pieśni, po jednej na każdy dzień tygodnia. W niedziele okresu Wielkiego Postu zamiast pieśni z Alleluja wyjętej z Apokalipsy umieszczono pieśń z 1 Listu św. Piotra. W uroczystość Objawienia i święto Przemienienia Pańskiego odmawia się wskazaną tam pieśń z 1 Listu do Tymoteusza.

138. Pieśni z Ewangelii: Błogosławiony Pan, Bóg Izraela, Wielbi dusza moja Pana oraz Teraz, o Panie mają być otaczane taką samą czcią i godnością, z jaką słuchamy słów Ewangelii.

139. Zgodnie z tradycją psalmodia i czytania zachowują następującą kolejność: najpierw teksty ze Starego Testamentu, następnie pisma Apostoła, a na końcu Ewangelia.

 

VI. Czytania Pisma świętego

 

a. Zasady ogólne

140. Zgodnie z pradawną tradycją czyta się publicznie Pismo św. w czasie liturgii, i to nie tylko podczas sprawowania Eucharystii, lecz także w oficjum. Wierni powinni cenić sobie i poważać te czytania, bo nie pochodzą one z wyboru osobistego ani z przesadnych upodobań jednostek, lecz podaje je Kościół i są one ściśle powiązane z Misterium, które Oblubienica Chrystusa "odsłania w ciągu całego roku, począwszy od Wcielenia i Narodzenia aż do Wniebowstąpienia, dnia Zesłania Ducha Świętego oraz oczekiwania błogosławionej nadziei i przyjścia Pana"[5].

Ponadto w obrzędzie liturgicznym czytaniu Pisma św. zawsze towarzyszy modlitwa. W ten sposób czytanie jest bardziej owocne, a modlitwa, zwłaszcza modlitwa psalmów, staje się bardziej głęboka i serdeczna.

141. Liturgia Godzin przewiduje dłuższe i krótsze czytania Pisma św.

142. W nr 46 jest mowa o czytaniach dłuższych, które można stosować według uznania w Jutrzni i Nieszporach.

b. Układ czytań Pisma św. w Godzinie Czytań

143. Układ czytań Pisma św. w Godzinie Czytań bierze pod uwagę zarówno okresy liturgiczne, w jakich zgodnie ze zwyczajem uświęconym tradycją czyta się niektóre z ksiąg Pisma św., jak i układ czytań w Mszy św. Liturgia Godzin wiąże się więc z Mszą św. w ten sposób, by te dwa układy czytań uzupełniały się wzajemnie i dawały pełny obraz historii zbawienia.

144. Z wyjątkiem tego, co powiedziano w nr 73, w Liturgii Godzin nie czyta się Ewangelii, bo jest ona czytana w całości co roku podczas Mszy św.

145. Przewidziano podwójny cykl czytań Pisma św. Pierwszy z nich, umieszczony w Liturgii Godzin, rozciąga się na cały rok. Drugi znajduje się w Dodatku i można go używać dowolnie; obejmuje on dwa lata, podobnie jak czytania w Mszy św. w dni powszednie okresu zwykłego.

146. Dwuletni cykl czytań w Liturgii Godzin tak ułożono, by co roku czytano prawie wszystkie księgi Pisma św., a teksty dłuższe i trudniejsze, które nie znajdują miejsca w Mszy św., mogły być czytane w oficjum. Nowy Testament czyta się w całości każdego roku po części w Liturgii Godzin, po części zaś w Mszy św. Natomiast ze Starego Testamentu wybrano tylko takie teksty, które mają większe znaczenie dla zrozumienia dziejów zbawienia i dla ożywienia pobożności.

Uzgodnienie czytań Liturgii Godzin z czytaniami Mszy św. wymaga jednak, by ta sama księga występowała na przemian co drugi rok: raz w Mszy św., a raz w Liturgii Godzin, lub przynajmniej w pewnym czasowym odstępie, jeśli w ciągu tego samego roku czyta się ją i tu, i tam. W przeciwnym bowiem razie te same teksty mogłyby się powtarzać w tym samym dniu, a gdyby te same księgi czytano w tych samych okresach, to teksty mniej ważne przypadałyby Liturgii Godzin i mógłby być naruszony porządek czytań.

147. Zgodnie z ustaloną tradycją w okresie Adwentu czyta się teksty wyjęte z Księgi Izajasza, zmieniając je na przemian co drugi rok. Dołączono tu także Księgę Rut i niektóre proroctwa z Księgi Micheasza. Osobne czytania przeznaczono na dni od 17 do 24 grudnia, a więc w 3 tygodniu Adwentu opuszcza się teksty przypadające w tym tygodniu po dniu 17 grudnia.

148. W roku I od dnia 29 grudnia do 5 stycznia czyta się 1 List do Kolosan, przedstawiający Wcielenie Pana i Jego miejsce w dziejach zbawienia; natomiast w roku II czyta się Pieśń nad Pieśniami, zapowiadającą połączenie się Boga z człowiekiem w Chrystusie: "Bóg Ojciec wyprawił gody swojemu Synowi wtedy, gdy w łonie Dziewicy złączył Go z ludzką naturą, a Bóg istniejący przed wiekami zechciał stać się człowiekiem przy końcu wieków"[6].

149. Od dnia 7 stycznia do soboty po Objawieniu Pana czyta się teksty eschatologiczne wyjęte z rozdziałów 60-66 Izajasza oraz z Księgi Barucha, a pomija się te czytania, na które w danym roku nie ma już miejsca.

150. W okresie Wielkiego Postu czyta się w I roku wyjątki z Księgi Powtórzonego Prawa oraz z Listu do Hebrajczyków. W roku II czyta się wyjątki z Księgi Wyjścia, Kapłańskiej i Liczb, dające obraz dziejów zbawienia. List zaś do Hebrajczyków wykłada Stare Przymierze w świetle tajemnicy paschalnej Chrystusa. W Wielki Piątek czyta się wyjątek z tego samego Listu odnoszący się do ofiary Chrystusa (9, 11-28), a w Wielką Sobotę o spoczynku Pana (4, 1-16). W pozostałe dni Wielkiego Tygodnia przypadają w roku I trzecia i czwarta pieśń Sługi Pańskiego wyjęte z proroctwa Izajasza oraz wyjątki z Księgi Lamentacji. W roku II czyta się proroka Jeremiasza, który jest typem cierpiącego Chrystusa.

151. W okresie wielkanocnym, wyjąwszy 1 i 2 niedzielę wielkanocną oraz uroczystości Wniebowstąpienia i Zesłania Ducha Świętego, czyta się zgodnie z tradycją: w I roku 1 List św. Piotra, Apokalipsę oraz Listy św. Jana Apostoła; w roku II Dzieje Apostolskie.

152. Od poniedziałku po niedzieli Chrztu Pańskiego aż do Wielkiego Postu, oraz od poniedziałku po Zesłaniu Ducha Świętego aż do Adwentu umieszcza się cykl 34 tygodni okresu zwykłego w ciągu roku.

Ten cykl przerywa się w okresie od Środy Popielcowej do Zesłania Ducha Świętego. W poniedziałek po Zesłaniu Ducha Świętego podejmuje się czytania okresu zwykłego od tego tygodnia, który następuje po tygodniu przerwanym okresem Wielkiego Postu, przy czym opuszcza się czytanie przeznaczone na niedzielę danego tygodnia.

W latach, które liczą tylko 33 tygodnie okresu zwykłego w ciągu roku, opuszcza się tydzień przypadający bezpośrednio po Zesłaniu Ducha Świętego, tak aby nie opuszczono czytań ostatnich tygodni, które to czytania dotyczą czasów eschatologicznych.

Układ ksiąg Starego Testamentu uwzględnia dzieje zbawienia: Bóg się objawia w historii ludu, prowadzi go i oświeca. Dlatego czyta się proroków wraz z księgami historycznymi, biorąc pod uwagę czasy, w których żyli i nauczali. Tak więc w roku I bierze się czytania z ksiąg historycznych i mowy proroków począwszy od Księgi Jozuego aż do czasów niewoli babilońskiej włącznie. W roku II, po Księdze Rodzaju, którą się czyta przed Wielkim Postem, następują księgi dotyczące dziejów zbawienia od powrotu z niewoli aż do czasów machabejskich. Ponadto w tym roku czyta się również proroków późniejszych, księgi mądrościowe oraz opowieści przytoczone w Księgach Estery, Tobiasza i Judyty.

Listy Apostolskie nie umieszczone w danych okresach liturgicznych znajdują się w cyklu w ciągu roku z uwzględnieniem tak czytań mszalnych, jak i porządku chronologicznego, w którym zostały napisane.

153. Układ czytań rozłożonych na jeden rok podano tak, aby wybrane teksty Pisma św. dopełniały zawsze dwuroczny cykl czytań mszalnych.

154. Uroczystości i święta mają własne czytania; gdy ich brak, bierze się Teksty wspólne o świętych.

155. Poszczególne czytania stanowią, ogólnie rzecz biorąc, pewną całość. Dla uniknięcia czytań zbyt długich, co się często wiąże z rodzajem literackim danej księgi, opuszcza się czasami niektóre wiersze, co zawsze jest zaznaczone. Poleca się jednak czytanie takiego tekstu w całości z wydania przyjętego i zatwierdzonego.

c. Czytania krótkie

156. Czytania krótkie, których znaczenie w Liturgii Godzin omówiono w nr 45, dobrano tak, by uwydatniały one jasno jakąś myśl lub pouczenie. Uwzględniono także ich zróżnicowanie.

157. Dla każdego z czterech tygodni przewidziano w psałterzu odrębny zestaw czytań krótkich w okresie zwykłym w ten sposób, by się nie powtarzały. Podobne zestawy mają tygodnie Adwentu oraz okresy Narodzenia Pańskiego, Wielkiego Postu i Wielkanocy. Uroczystości, święta i niektóre wspomnienia mają czytania własne podobnie jak i Modlitwa na zakończenie dnia na cały tydzień.

158. W doborze tych czytań trzymano się następujących zasad:

a) zgodnie z tradycją nie bierze się czytań z Ewangelii,

b) w miarę możności zachowano odrębność niedzieli oraz piątku, a także i poszczególnych Godzin;

c) w Nieszporach czytania następują po pieśni wyjętej z Nowego Testamentu, dlatego dobiera się je także z Nowego Testamentu.

 

VII. Czytania z pism Ojców Kościoła i autorów kościelnych

 

159. W Godzinie Czytań, zgodnie z tradycją Kościoła Rzymskiego, po czytaniu z Pisma św. umieszczono czytanie wyjęte z dzieł Ojców Kościoła lub autorów kościelnych wraz z jego responsorium; opuszcza się je, gdy przypada czytanie hagiograficzne.

160. Czytania, o których mowa, są wyjęte z pism Ojców i Doktorów Kościoła oraz innych autorów kościelnych tak Kościoła wschodniego, jak i zachodniego; pierwszeństwo jednak przyznano Ojcom, gdyż cieszą się oni szczególną powagą w Kościele.

161. Oprócz czytań na każdy dzień zamieszczonych w Liturgii Godzin, inny, większy dobór czytań podano w lekcjonarzu, aby odmawiającym oficjum bardziej jeszcze udostępnić bogatą tradycję Kościoła. Można się więc dowolnie posługiwać drugim czytaniem albo z Liturgii Godzin, albo z lekcjonarza, o którym mowa.

162. Konferencje biskupów mogą przygotować także inne teksty odpowiadające tradycji i mentalności ich krajów[7] i polecić, by je włączono jako dodatek do lekcjonarza. Wspomniane teksty należy wybrać z dzieł pisarzy katolickich wyróżniających się doktryną i świętością życia.

163. Czytania mają przede wszystkim wprowadzać w rozważanie słowa Bożego, które Kościół podaje w swojej tradycji. Kościół uważa bowiem za niezbędne wyjaśniać wiernym słowo Boże w sposób autorytatywny, "aby interpretacja proroków i Apostołów odbywała się w duchu kościelnym i katolickim"[8].

164. Trwałe obcowanie z tekstami przekazanymi przez tradycję Kościoła powszechnego wprowadza czytającego w coraz głębsze zrozumienie i żywe umiłowanie Pisma św. Dzieła Ojców Kościoła są bowiem wymownym świadectwem rozważania poprzez wieki Pisma św. przez Kościół, który jako Oblubienica Słowa Wcielonego "wierna dążeniom i duchowi swego Oblubieńca i Boga"[9] wytrwale nabywa coraz większej znajomości Ksiąg świętych.

165. Czytania patrystyczne dają wiernym możność wniknięcia w znaczenie okresów i świąt liturgicznych. Otwierają im bowiem dostęp do nieocenionych skarbów duchowych stanowiących spuściznę Kościoła, a równocześnie podbudowują duchowość chrześcijańską i ożywiają pobożność wiernych. Ci zaś, którzy głoszą słowo Boże, otrzymują co dzień znamienne przykłady jego przepowiadania.

 

VIII. Czytania hagiograficzne

 

166. Termin "czytanie hagiograficzne" oznacza albo tekst jakiegoś Ojca Kościoła lub pisarza kościelnego, dotyczący świętego, którego pamięć obchodzi się w liturgii, albo tekst zaczerpnięty z pism tego świętego, albo też jego życiorys.

167. Żywoty świętych należy uzgodnić z prawdą historyczną[10] i mieć na uwadze istotną korzyść duchową czytających lub słuchających tego rodzaju tekstów. Zwłaszcza trzeba się wystrzegać wszystkiego, co może jedynie zadziwić. Należy uwydatnić duchowość właściwą danemu świętemu w sposób odpowiadający wymaganiom współczesnym oraz podkreślić jego znaczenie w życiu i duchowości Kościoła.

168. Przed każdym czytaniem umieszczono krótką notatkę biograficzną podającą w streszczeniu życiorys i dane historyczne dotyczące świętego. Nie jest ona przeznaczona do głośnego odczytywania przy odprawianiu oficjum.

 

IX. Responsoria

 

169. W Godzinie Czytań po tekstach z Pisma św. umieszczono responsorium wybrane z bogatego zbioru przekazanego nam przez tradycję albo nowo ułożone. Ma ono dopomóc w zrozumieniu czytania, powiązać je z całością dziejów zbawienia. Stanowi również przejście ze Starego do Nowego Testamentu, zamienia czytanie w modlitwę i kontemplację, wreszcie ożywia czytanie pięknem poezji.

170. Drugie czytanie także ma odpowiadające mu responsorium, jednakże nie jest ono tak ściśle powiązane z tekstem i daje większe możliwości nieskrępowanej medytacji.

171. Responsoria oraz pojedyncze zdania, powtarzające się przy ich odmawianiu nawet i prywatnym, mają więc swoje znaczenie. Powtarzającą się część responsorium można ominąć, jeżeli nie jest ono śpiewane, chyba że sama treść domaga się tego powtórzenia.

172. Podobnie, choć nieco prościej krótkie responsoria Jutrzni i Nieszporów oraz Modlitwy na zakończenie dnia, o której mowa powyżej (nr 49 i 89), a także werset w Modlitwie przedpołudniowej, południowej i popołudniowej są jakby echem krótkiego czytania tych Godzin. Stanowią one swoistą aklamację, dzięki której słowo Boże głębiej przenika do ducha słuchającego lub czytającego te teksty.

 

X. Hymny i pieśni nie biblijne

 

173. Od bardzo dawna hymny miały swoje miejsce w oficjum i nadal je zachowują[11]. Dzięki ich właściwościom lirycznym przeznaczeniem hymnów jest uwielbianie Boga, ponadto nadają one liturgii charakter wspólnotowy. Hymny z reguły, bardziej niż inne części oficjum, od razu ukazują charakter poszczególnych Godzin i obchodów oraz pobudzają wiernych do pobożnego uczestnictwa w liturgii; a ponadto stanowią w oficjum główny element poetycki pochodzący z twórczości Kościoła.

174. Zgodnie z tradycją hymn kończy się doksologią zwróconą z zasady do tej Osoby Boskiej, do której hymn się odnosi.

175. Dla urozmaicenia oficjum wprowadzono w okresie zwykłym dwojaki zestaw hymnów. Stosuje się go na przemian co drugi tydzień.

176. W Godzinie Czytań także przewidziano podwójny cykl hymnów w zależności od tego, czy tę Godzinę odmawia się w nocy czy w dzień.

177. Nowe hymny można śpiewać według melodii tradycyjnych, jeżeli odpowiadają one rytmice danego hymnu.

178. Konferencje episkopatów mogą odpowiednio przystosować hymny łacińskie do właściwego języka narodowego jak również wprowadzać inne jeszcze nowe hymny[12], gdy liturgię odprawia się w języku żywym, pod warunkiem jednak, by odpowiadały danej Godzinie, okresowi lub świętu. Nie wolno jednak wprowadzać pieśni bezwartościowych pod względem artystycznym i niezgodnych z szacunkiem należnym liturgii.

 

XI. Prośby, Modlitwa Pańska i Modlitwa końcowa

 

a. Prośby w Jutrzni i Nieszporach

179. Celem Liturgii Godzin jest uwielbienie Boga, ale tradycja zarówno żydowska, jak i chrześcijańska nie oddziela próśb od uwielbienia, a często z niego wyprowadza modlitwy błagalne. Już Apostoł Paweł zaleca, "aby prośby, modlitwy, wspólne błagania, dziękczynienia były odprawiane za wszystkich ludzi: za królów i wszystkich sprawujących władzę, abyśmy mogli prowadzić życie spokojne z całą pobożnością i godnością. Jest to bowiem rzecz dobra i miła w oczach Zbawiciela naszego, Boga, który pragnie, by wszyscy ludzie byli zbawieni i doszli do poznania prawdy" (1 Tm 2, 1-4). To polecenie Ojcowie Kościoła tłumaczyli często w tym znaczeniu, że powinno się zanosić prośby do Boga rano i wieczorem[13].

180. W Mszy św. w obrządku rzymskim przywrócono modlitwę powszechną wiernych. Przewidziano ją także i w Nieszporach, ale na inny sposób, o czym będzie mowa poniżej.

181. Zawsze także istniał zwyczaj, by przy modlitwie porannej polecać Bogu zaczynający się dzień; dlatego i w Jutrzni umieszczono tego rodzaju prośby.

182. Nazwa "prośby" stosuje się zarówno do modlitw błagalnych w Nieszporach, jak i do wezwań znajdujących się w Jutrzni, które mają na celu powierzenie Bogu nowego dnia.

183. W psałterzu umieszczono różnego rodzaju prośby na każdy dzień, na poszczególne okresy roku liturgicznego, a także na niektóre dni świąteczne. Dążono nie tylko do zróżnicowania próśb, ale przede wszystkim brano pod uwagę rozmaite potrzeby Kościoła i ludzi w zależności od stanu, ugrupowań, osób, warunków czasu i miejsca oraz znalezienia odpowiedniego ich wyrazu.

184. Konferencje episkopatów mają prawo odpowiedniego przystosowania próśb zawartych w Liturgii Godzin oraz zatwierdzania innych tego rodzaju tekstów[14] z zachowaniem norm podanych niżej.

185. Podobnie jak w Modlitwie Pańskiej także i z prośbami należy łączyć uwielbienie Boga, czyli wyznawanie Jego chwały, lub przypominać dzieje zbawienia.

186. Ostatnia prośba w Nieszporach jest zawsze w intencji zmarłych.

187. Liturgia Godzin jest przede wszystkim modlitwą Kościoła za cały Kościół i za zbawienie świata[15]; należy więc w prośbach na pierwszym miejscu uwzględniać intencje powszechne, to znaczy za Kościół i różne jego stany: za władzę świecką, za ubogich, chorych i pogrążonych w smutku, za potrzeby całego świata, jego pokój i tym podobne.

188. W Jutrzni i Nieszporach można dodawać do tych intencji także prośby poszczególne.

189. Układ tych próśb pozwala je stosować zarówno w odprawianiu z udziałem wiernych, jak i w mniejszej grupie, a także w prywatnym odmawianiu oficjum.

190. Przy odprawianiu publicznym z ludem lub we wspólnocie kapłan lub przewodniczący poprzedza prośby krótkim wezwaniem, w którym podaje rodzaj odpowiedzi, jaką wierni powtarzają w sposób niezmienny po każdej prośbie.

191. Prośby kieruje się do Boga, można więc ich używać tak przy odprawianiu wspólnotowym, jak i odmawianiu prywatnym.

192. Każda prośba dzieli się na dwie części, z których druga może być używana jako odpowiedź zmienna na poszczególne prośby.

193. Różne są sposoby wygłaszania próśb, np. kapłan lub przewodniczący wypowiada obie części prośby, a uczestnicy albo natychmiast, albo po chwili milczenia wygłaszają aklamację; kapłan lub przewodniczący wypowiada pierwszą część prośby, a uczestnicy drugą.

b. Modlitwa Pańska

194. W Jutrzni i Nieszporach, które są Godzinami najbardziej nadającymi się do odprawiania z wiernymi, odmawia się od razu po prośbach, zgodnie z tradycją, Modlitwę Pańską, znajdującą tu miejsce właściwe jej godności.

195. Odtąd więc Modlitwę Pańską odmawia się trzy razy w ciągu dnia: w Mszy św., w Jutrzni i w Nieszporach.

196. Ojcze nasz odmawiają wszyscy razem. Można je poprzedzić krótkim wstępem.

c. Modlitwa końcowa

197. Na zakończenie każdej Godziny i jako jej dopełnienie odmawia się odpowiednią modlitwę. W odprawianiu publicznym i z udziałem wiernych odmawia ją, zgodnie z tradycją, kapłan lub diakon[16].

198. W Godzinie Czytań ta modlitwa jest z zasady modlitwą z Mszy św. danego dnia. W Modlitwie na zakończenie dnia bierze się ją z psałterza.

199. W niedziele, w okresie Adwentu, Narodzenia Pańskiego, Wielkiego Postu i Wielkanocy oraz w uroczystości, święta i wspomnienia modlitwę Jutrzni i Nieszporów bierze się z danych okresów lub dni świątecznych. W okresie zwykłym jest ona modlitwą podaną w psałterzu, która wyraża w odpowiedni sposób odrębny charakter tych Godzin.

200. W Modlitwie w ciągu dnia (tzn. przedpołudniowej, południowej oraz popołudniowej) modlitwę końcową w niedziele i dni powszednie okresów: Adwentu, Narodzenia Pańskiego, Wielkiego Postu i Wielkanocy, a także w uroczystości i święta bierze się z odpowiednich Tekstów własnych. W pozostałe dni jest to modlitwa z psałterza, która podkreśla właściwy charakter danej Godziny.

 

XII. Milczenie święte

 

201. Ponieważ zawsze w czasie czynności liturgicznych należy czuwać, aby "w odpowiednim czasie zachować także pełne czci milczenie"[17], przy odprawianiu Liturgii Godzin należy przewidzieć chwile milczenia.

202. Można więc roztropnie i zależnie od okoliczności przerywać oficjum chwilami ciszy i skupienia, aby dać możliwość wsłuchania się w głos Ducha Świętego przemawiającego do serca, a także by osobistą modlitwę ściślej złączyć ze słowem Bożym i z oficjalną modlitwą Kościoła. Można tak czynić po każdym psalmie i odmówieniu jego antyfony, idąc w tym za wzorem naszych przodków, zwłaszcza wtedy, gdy po tej chwili milczenia odmawia się modlitwę odpowiadającą danemu psalmowi (por. nr 112). Można również owo milczenie zachować po czytaniach krótkich lub długich, przed lub po responsorium.

Należy się jednak wystrzegać tego rodzaju chwil milczenia, które by zniekształcały strukturę oficjum albo nużyły i męczyły uczestników.

203. W odmawianiu prywatnym można się dowolnie zatrzymać dłużej przy zdaniach pobudzających pobożność osobistą. Oficjum nie traci przez to charakteru modlitwy publicznej Kościoła.

 

 

ROZDZIAŁ IV
OBCHÓD DNI LITURGICZNYCH W CIĄGU ROKU

 

I. Obchód tajemnic Jezusa Chrystusa

 

a. Niedziela

204. Oficjum niedzieli rozpoczyna się od I Nieszporów (w sobotę). Wszystko bierze się z psałterza z wyjątkiem części własnych.

205. Święto Pańskie przypadające w niedzielę także ma I Nieszpory własne.

206. Sposób odprawiania wigilii niedzielnych podano w nr 73.

207. Usilnie się zaleca, zgodnie ze starodawną tradycją, odprawiać z udziałem wiernych przynajmniej Nieszpory, tam gdzie to jest możliwe[1].

b. Triduum paschalne

208. Oficjum tych dni podano w Tekstach okresowych.

209. Ci, którzy w Wielki Czwartek uczestniczą w Mszy św. Wieczerzy Pańskiej, a w Wielki Piątek w uroczystej liturgii ku czci Męki Pańskiej, nie odmawiają Nieszporów tego dnia.

210. W Wielki Piątek i Wielką Sobotę należy, w miarę możności, odprawić przed Jutrznią Godzinę Czytań z udziałem wiernych.

211. W Wielką Sobotę nie odmawiają Modlitwy na zakończenie dnia ci, którzy uczestniczą w Wigilii wielkanocnej.

212. Wigilia wielkanocna zastępuje Godzinę Czytań. Ci, którzy w niej nie uczestniczą, powinni odczytać przynajmniej cztery jej czytania wraz z pieśniami i modlitwami. Wypada wybrać czytania z Księgi Wyjścia, z proroctwa Ezechiela, z listu Apostoła oraz z Ewangelii. Następnie odmawia się hymn Ciebie, Boże, chwalimy i modlitwę dnia.

213. Wszyscy mają odmówić Jutrznię Niedzieli wielkanocnej. Wypada uroczyście odprawić Nieszpory dla uczczenia wieczornej pory tego świętego dnia i wspomnienia ukazania się Pana uczniom. Należy zachować miejscowy zwyczaj, tam gdzie on istnieje, odprawiania w Wielkanoc tzw. Nieszporów chrzcielnych, w czasie których uczestnicy udają się procesjonalnie przy śpiewie psalmów do chrzcielnicy.

c. Okres Wielkanocy

214. Charakter wielkanocny nadają Liturgii Godzin aklamacja Alleluja, którą kończą się prawie wszystkie antyfony (por. nr 120), ponadto specjalne hymny, antyfony i prośby oraz własne czytania wyznaczone na poszczególne Godziny.

d. Narodzenie Pańskie

215. W noc Narodzenia Pańskiego wypada przed Mszą św. odprawić uroczystą wigilię wykorzystując teksty Godziny Czytań. Wszyscy uczestniczący w tej wigilii nie odmawiają Modlitwy na zakończenie dnia.

216. Jutrznię Narodzenia Pańskiego odprawia się zasadniczo przed Mszą o świcie.

e. Inne uroczystości i święta Pańskie

217. W uroczystości oraz święta Pańskie Liturgia Godzin odprawia się zgodnie z przepisami podanymi w nr 225-233 z uwzględnieniem koniecznych zmian.

 

II. Obchody ku czci świętych

 

218. Obchody ku czci świętych uporządkowano tak, aby nie przesłaniały świąt i okresów, których treścią są misteria zbawienia[2], by nie przerywały ciągłości psalmodii oraz czytań i nie powodowały niepotrzebnych powtórzeń i aby każdy ze świętych został uczczony w sposób właściwy. Na tych zasadach opiera się reforma kalendarza dokonana na polecenie Soboru Watykańskiego II oraz sposób uczczenia świętych w Liturgii Godzin, opisany w następnych numerach.

219. Obchody ku czci świętych dzielą się na uroczystości, święta i wspomnienia.

220. Wspomnienia dzielą się na obowiązkowe i dowolne, co przy nich wyraźnie zaznaczono. Dla ustalenia, czy jest wskazane uwzględnić wspomnienie dowolne w Liturgii Godzin odprawianej z udziałem wiernych lub we wspólnocie, trzeba mieć na uwadze dobro wspólne lub prawdziwą pobożność wiernych, a nie tylko osobiste upodobania celebransa.

221. Jeżeli w tym samym dniu przypada parę wspomnień dowolnych, należy uwzględnić tylko jedno z opuszczeniem pozostałych.

222. Tylko uroczystości wolno przenosić, i to zgodnie z podanymi przepisami.

223. Normy niżej podane odnoszą się zarówno do świętych uwzględnionych w kalendarzu rzymskim, jak i do wymienionych w kalendarzach partykularnych.

224. W braku tekstów własnych należy się posłużyć odpowiednimi Tekstami wspólnymi o świętych.

1. Oficjum uroczystości

225. Uroczystości rozpoczynają się od I Nieszporów dnia poprzedniego.

226. I i II Nieszpory mają własny hymn, antyfony, czytanie, responsorium i modlitwę końcową. W braku części własnych należy się posłużyć Tekstami wspólnymi.

W I Nieszporach, zgodnie z tradycją, oba psalmy bierze się z grupy psalmów tzw. wielbiących Laudate; są to psalmy 113, 117, 135, 147 A, 147 B. Pieśń z Nowego Testamentu podano na swoim miejscu. II Nieszpory mają własne psalmy i pieśń. Prośby są własne lub z Tekstów wspólnych.

227. Jutrznia ma własny hymn, antyfony, czytanie, responsorium i modlitwę końcową. W razie ich braku należy zaczerpnąć te części z Tekstów wspólnych.

228. W Godzinie Czytań wszystkie części są własne, tzn. hymn, antyfony i psalmy, czytania i responsoria. Pierwsze czytanie wyjęte z Pisma św., drugie zaś jest hagiograficzne. Jeżeli jakiegoś świętego czci się tylko lokalnie i kalendarz partykularny nie przewiduje na jego dzień żadnych tekstów własnych, to należy się posłużyć Tekstami wspólnymi.

Na zakończenie Godziny odmawia się hymn Ciebie, Boże, chwalimy oraz podaną na ten dzień modlitwę końcową.

229. W Modlitwie w ciągu dnia (przedpołudniowej, południowej i popołudniowej) odmawia się hymn wyznaczony na ten dzień w psałterzu, chyba że podano inną wskazówkę. Psalmy są dobrane spośród tzw. gradualnych z własną antyfoną, a jeśli ta uroczystość przypada w niedzielę, to psalmy bierze się z I niedzieli w psałterzu. Czytanie i modlitwa końcowa są własne. Niektóre uroczystości Pańskie mają własne psalmy.

230. W Modlitwie na zakończenie dnia wszystko bierze się z niedzieli, odpowiednio po I Nieszporach lub po II Nieszporach.

2. Oficjum świąt

231. Święta nie mają I Nieszporów z wyjątkiem świąt Pańskich przypadających w niedzielę. Godzinę Czytań, Jutrznię i Nieszpory odprawia się jak w uroczystości.

232. W Modlitwie w ciągu dnia (przedpołudniowej, południowej i popołudniowej) odmawia się hymn codzienny. Psalmy i antyfony są z dnia bieżącego w psałterzu, chyba że tradycja lub specjalne względy przemawiają za posłużeniem się antyfoną własną, co zaznaczono na właściwym miejscu. Czytanie i modlitwa końcowa są własne.

233. Modlitwa na zakończenie dnia jest z dnia bieżącego w psałterzu.

3. Oficjum we wspomnienia

234. Nie ma żadnych różnic w strukturze oficjum pomiędzy wspomnieniem obowiązkowym i dowolnym, jeżeli takie się obchodzi, z wyjątkiem wspomnień dowolnych przypadających w okresach uprzywilejowanych.

a. Wspomnienia przypadające w dni powszednie

235. W Godzinie Czytań, Jutrzni i Nieszporach:

a) psalmy i antyfony są z dnia bieżącego w psałterzu, wyjąwszy wspomnienia mające własne antyfony lub psalmy, co zaznaczono na właściwym miejscu;

b) w razie braku następujących tekstów własnych: antyfony Wezwania, hymnu, czytań, antyfon do pieśni Zachariasza i pieśni Maryi oraz próśb, odnośne teksty bierze się z Tekstów wspólnych lub z dnia bieżącego w psałterzu;

c) modlitwa końcowa jest o świętym;

d) pierwsze czytanie w Godzinie Czytań i jego responsorium bierze się z Pisma św., podane na dzień bieżący. Drugie czytanie jest hagiograficzne z jego responsorium; gdy go brak, bierze się je z Tekstów wspólnych. Jeżeli wspomnienie nie ma własnego czytania hagiograficznego, należy się posłużyć czytaniem patrystycznym przewidzianym na dzień bieżący. Nie odmawia się hymnu Ciebie, Boże, chwalimy.

236. Modlitwa w ciągu dnia (przedpołudniowa, południowa i popołudniowa) oraz Modlitwa na zakończenie dnia są z dnia bieżącego w psałterzu.

b. Wspomnienia przypadające w okresie uprzywilejowanym

237. Opuszcza się wspomnienia przypadające w niedziele, uroczystości i święta oraz w Środę Popielcową, w Wielkim Tygodniu i podczas oktawy Wielkanocy.

238. Nie uwzględnia się wspomnienia obowiązkowego, i to nawet w kalendarzach partykularnych w następujące dni: od 17 do 24 grudnia, w oktawie Narodzenia Pańskiego i w okresie Wielkiego Postu. Jeżeli te wspomnienia przypadają w danym roku w okresie Wielkiego Postu, można je obchodzić w tym roku jako wspomnienia dowolne.

239. Jeśli w wymienionych okresach pragnie się uczcić wspomnienie jakiegoś świętego, należy zachować, co następuje:

a) w Godzinie Czytań po czytaniu patrystycznym podanym na dzień bieżący tego okresu i jego responsorium dodaje się czytanie hagiograficzne z responsorium i odmawia się modlitwę końcową o świętym;

b) w Jutrzni i Nieszporach, po modlitwie końcowej, opuściwszy jej zakończenie, można dodać antyfonę (własną lub z Tekstów wspólnych) oraz modlitwę o świętym.

c. Wspomnienia Matki Bożej w sobotę

240. W soboty okresu zwykłego, w które dopuszcza się wspomnienie dowolne, można w sposób podany w nr 234 obchodzić wspomnienie Najświętszej Maryi Panny. Ma ono w Godzinie Czytań swoje własne drugie czytanie.

 

III. Zasady normujące wybór kalendarza oraz oficjum lub jego części

 

a. Wybór kalendarza

241. W chórze oraz przy wspólnym odmawianiu oficjum należy się trzymać kalendarza własnego, tzn. diecezjalnego, instytutu zakonnego lub danego kościoła[3]. Członkowie instytutów zakonnych obchodzą wraz z diecezją poświęcenie katedry i święta głównych patronów miejsca lub terytorium, na którym przebywają[4].

242. Każdy duchowny lub zakonnik, zobowiązany z jakiegokolwiek tytułu do odprawiania Liturgii Godzin, czyni zadość temu obowiązkowi również i wtedy, gdy uczestniczy we wspólnym oficjum według innego kalendarza albo w innym obrządku.

243. W odmawianiu prywatnym można się stosować do kalendarza lokalnego albo do kalendarza własnego. Nie jest to jednak dozwolone w uroczystości i święta kalendarza własnego[5].

b. Wybór innego oficjum

244. W dni, które dopuszczają wspomnienia dowolne, można dla słusznych powodów wybrać oficjum jednego ze świętych wpisanych do Martyrologium rzymskiego lub do jego dodatku prawnie zatwierdzonego. To oficjum odprawia się tak jak we wspomnienia dowolne (por. nr 234-239).

245. Oficjum wotywne można odprawiać z powodów natury publicznej lub z pobudek pobożności, np. z okazji pielgrzymki, święta lokalnego albo uroczystości zewnętrznej świętego, i wolno je odprawiać w całości lub częściowo. Nie jest to jednak dopuszczalne w uroczystości, niedziele Adwentu, Wielkiego Postu i Wielkanocy, oraz w Środę Popielcową, podczas Wielkiego Tygodnia, w ciągu oktawy Wielkanocy i we Wspomnieniu wszystkich wiernych zmarłych (2 listopada).

c. Wprowadzanie zmian w oficjum dnia

246. W niektórych poszczególnych wypadkach można zamienić pewne części oficjum na inne, pod warunkiem jednak nienaruszania struktury danej Godziny i przestrzegania zasad niżej podanych.

237. Nigdy nie wolno zamieniać tekstów własnych lub dostosowanych do danego dnia. Dotyczy to antyfon, hymnów, czytań, responsoriów i modlitwy końcowej, a często także i psalmów. Powyższy przepis odnosi się do następujących dni: niedziel, uroczystości i świąt Pańskich umieszczonych w kalendarzu ogólnym, okresu Wielkiego Postu oraz Wielkiego Tygodnia, dni w oktawie Wielkanocy i Narodzenia Pańskiego, dni od 17 do 24 grudnia.

Zamiast psalmów niedzielnych bieżącego tygodnia można wybrać psalmy z niedzieli innego tygodnia, a nawet jeśli oficjum odprawia się z udziałem wiernych, wolno odmawiać psalmy tak dobrane, aby stopniowo doprowadzać wiernych do ich zrozumienia.

248. W Godzinie Czytań zawsze należy zachować czytania bieżące, ponieważ życzenie Kościoła, "aby w określonym przeciągu lat odczytać wiernym znaczniejszą część Pisma św."[6] odnosi się także i do Liturgii Godzin.

Należy więc w okresie Adwentu, Narodzenia Pańskiego, Wielkiego Postu i Wielkanocy trzymać się w Godzinie Czytań kolejności czytań ustalonej dla tych okresów. W okresie zwykłym i dla słusznych powodów wolno w danym dniu lub przez kilka dni wybrać czytania przeznaczone na inne dni, albo nawet inne jeszcze czytania z Pisma św. Wolno tak postępować np. z okazji rekolekcji, zebrań duszpasterskich, modlitw o jedność Kościoła itp.

249. Jeżeli kolejność czytań jest przerwana przez uroczystość, święto lub inny obchód liturgiczny, można w ciągu tego tygodnia, biorąc pod uwagę układ jego czytań, albo połączyć czytania opuszczone z czytaniami bieżącymi, albo z pośród wymienionych tekstów czytać te, które się uważa za ważniejsze.

250. Ze słusznych powodów można w Godzinie Czytań zamiast drugiego czytania przeznaczonego na ten dzień wybrać inne czytanie z tego samego okresu, podane czy to w Liturgii Godzin, czy też w lekcjonarzu zawierającym czytania do wyboru (nr 161). Ponadto w okresie zwykłym oraz, jeśli uzna się to za wskazane, nawet i w okresie Adwentu, Narodzenia Pańskiego, Wielkiego Postu i Wielkanocy można czytać w sposób ciągły dzieło któregoś z Ojców Kościoła, byleby tylko treść tego czytania odpowiadała czytaniom Pisma św. oraz duchowi danego okresu liturgicznego.

251. Czytania krótkie, modlitwy, pieśni i prośby podane na poszczególne dni powszednie danego okresu mogą być użyte również i w inne dni tygodnia tego samego okresu.

252. Zasadniczo należy się trzymać kolejności psałterza rozłożonego na cztery tygodnie[7], jednakże ze względu na pożytek duchowy lub duszpasterski wolno zamiast psalmów wyznaczonych na określony dzień wybrać psalmy wyznaczone na tę samą Godzinę w innym dniu.

W wyjątkowych okolicznościach wolno także dobrać inne odpowiednie psalmy i teksty podobnie jak w oficjum wotywnym.

 

 

ROZDZIAŁ V
PRZEPISY DOTYCZĄCE ZACHOWANIA SIĘ
PODCZAS OFICJUM ODPRAWIANEGO W CHÓRZE LUB WSPÓLNIE

 

I. Podział czynności

 

253. W czasie Liturgii Godzin jak i w innych czynnościach liturgicznych, "każdy spełniający swoją funkcję, czy to duchowny, czy świecki, powinien czynić tylko to wszystko, co do niego należy z natury rzeczy i na mocy przepisów liturgicznych"[1].

254. Biskup, zwłaszcza w kościele katedralnym, przewodniczy Liturgii Godzin w otoczeniu kapłanów oraz innych duchownych i posługujących różnych stopni, a wierni powinni brać czynny udział w jej odprawianiu. Także każdemu oficjum z udziałem wiernych powinien przewodniczyć kapłan lub diakon w otoczeniu posługujących różnych stopni.

255. Kapłan lub diakon przewodniczący odprawianiu oficjum może się ubrać w albę albo komżę i stułę. Ponadto kapłan może również użyć kapy. W większe uroczystości kilku kapłanów może się ubrać w kapy, a diakoni w dalmatyki.

256. Kapłan lub diakon przewodniczący oficjum rozpoczyna je ze swojego miejsca wersetem wprowadzającym, zaczyna Ojcze nasz, odmawia modlitwę końcową, pozdrawia następnie wiernych, błogosławi i rozsyła ich.

257. Prośby może wypowiadać kapłan lub jeden z posługujących.

258. W razie nieobecności kapłana lub diakona przewodniczący oficjum jest tylko pierwszym spośród równych sobie; nie zasiada w prezbiterium, nie pozdrawia i nie błogosławi wiernych.

259. Lektorzy wygłaszają teksty czytań z przeznaczonego na to miejsca.

260. Antyfony, psalmy i pieśni intonuje jeden lub paru kantorów. Psalmy odmawia się albo śpiewa w sposób podany w nr 121-125.

261. W Jutrzni i Nieszporach podczas śpiewu pieśni z Ewangelii można okadzać ołtarz, a następnie kapłana i wiernych.

262. Obowiązek sprawowania Liturgii Godzin w chórze dotyczy danej wspólnoty, a nie miejsca, gdzie się odprawia oficjum; a więc nie musi się ono odbywać w kościele, zwłaszcza gdy chodzi o Godziny odmawiane w sposób mniej uroczysty.

263. Zachowuje się postawę stojącą:

a) podczas Wezwania i wersetów rozpoczynających każdą Godzinę,

b) podczas hymnu,

c) podczas pieśni z Ewangelii,

d) podczas próśb, Ojcze nasz i modlitwy końcowej.

264. Czytań słucha się siedząco, wyjątek stanowi czytanie z Ewangelii.

265. Podczas odmawiania psalmów oraz innych pieśni stoi się lub siedzi, zależnie od przyjętego zwyczaju.

266. Należy się przeżegnać dotykając czoła, piersi, lewego i prawego ramienia:

a) na początku Godziny przy słowach Boże, wejrzyj ku wspomożeniu memu,

b) rozpoczynając pieśni z Ewangelii, tzn. pieśń Zachariasza, pieśń Maryi i pieśń Symeona.

Znak krzyża czyni się na wargach przed Wezwaniem przy słowach Panie, otwórz wargi moje.

 

II. Oficjum śpiewane

 

267. Słowa "mówić" (dicere} lub "wypowiadać" (proferre), zachodzące w niniejszym wprowadzeniu i w rubrykach, odnoszą się tak do śpiewu, jak i do recytacji zgodnie z zasadami podanymi niżej.

268. "Wszystkim, którzy odmawiają oficjum w chórze lub wspólnie, zaleca się usilnie, by odprawiali je ze śpiewem, ponieważ bardziej jest to zgodne z tego rodzaju modlitwą; czyni ją bardziej uroczystą i pełniej wyraża jedność serc oddanych wielbieniu Boga"[2].

269. Wypowiedzi Soboru Watykańskiego II dotyczące śpiewu liturgicznego odnoszą się do każdego sprawowania liturgii, a zwłaszcza do Liturgii Godzin[3]. Chociaż struktura oficjum została odnowiona tak, by nadawało się ono i do prywatnego odmawiania, to jednak większość tekstów ma charakter liryczny, a to się pełniej uwydatnia, gdy się je śpiewa. Odnosi się to przede wszystkim do psalmów, pieśni, hymnów i responsoriów.

270. Śpiew w Liturgii Godzin nie jest tylko jakąś piękną oprawą zewnętrzną, ale raczej płynie z głębi duszy rozmodlonej i wielbiącej Boga i stanowi pełny wyraz wspólnotowej natury chrześcijańskiego kultu.

Godne są pochwały zespoły chrześcijan różnego stanu, które się starają jak najczęściej stosować tę formę modlitwy. Dlatego też należy się zatroszczyć o należyte pouczenie i wyćwiczenie duchownych, zakonników i wiernych świeckich, aby szczególnie w dni świąteczne chętnie śpiewali oficjum. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę z tego, że śpiewanie całego oficjum jest trudne, ale że chwała oddawana Bogu przez Kościół nie jest ani przez swoje pochodzenie, ani przez swą naturę wyłączną własnością kleru albo mnichów; stanowi własność całej społeczności chrześcijańskiej. Należy się przeto liczyć z różnymi możliwościami wykonawców, bo tylko wtedy się uwydatni prawdę i piękno śpiewanego oficjum.

271. Przede wszystkim należy się starać, by śpiewano Liturgię Godzin w niedziele i święta. Śpiew oficjum można tak zróżnicować, aby jego zakres wyrażał stopień obchodzonej uroczystości.

272. Nie wszystkie Godziny mają to samo znaczenie: Jutrznia i Nieszpory stanowią jakby dwa bieguny oficjum, trzeba więc wyróżnić je śpiewem.

273. Oficjum śpiewane ma bez wątpienia swoje zalety, jeśli śpiew stoi na wysokim poziomie artystycznym i duchowym, jednak pożyteczniejszym będzie wprowadzenie pewnego stopniowania w stosowaniu śpiewu. Przemawiają za tym względy praktyczne oraz fakt, że nie można wszystkich części oficjum stawiać bez różnicy na jednej płaszczyźnie, lecz każda powinna odzyskać swoje pierwotne znaczenie i właściwe zastosowanie. W ten sposób Liturgia Godzin nie będzie tylko pięknym świadectwem minionej przeszłości, zachowanym bez zmian i wzbudzającym podziw, lecz może ożyć na nowo, rozwijać się i być widomym wyrazem żywej wspólnoty.

Zasada stopniowania uroczystości dopuszcza szereg stopni pośrednich między oficjum w całości śpiewanym, a zwykłą recytacją wszystkich części. Wprowadza to pożądane urozmaicenie w zależności od znaczenia danego dnia i odprawianej Godziny, a także w zależności od rodzaju i przeznaczenia poszczególnych części oficjum, na koniec wreszcie od liczebności i charakteru danej wspólnoty oraz od liczby kantorów w danych okolicznościach.

Dzięki tej większej elastyczności śpiew będzie mógł częściej niż poprzednio towarzyszyć publicznej modlitwie Kościoła, ta zaś będzie mogła dostosowywać się za każdym razem do najrozmaitszych warunków. Pozwala to spodziewać się znalezienia nowych dróg i nowych form współczesnego jej wyrazu, jak to zawsze działo się w życiu Kościoła.

274. "Śpiew gregoriański Kościół uznaje za własny śpiew liturgii rzymskiej". Dlatego w sprawowaniu liturgii w języku łacińskim ten śpiew powinien "zajmować pierwsze miejsce wśród innych, równorzędnych rodzajów śpiewu"[4]. Jednakże "nie wyklucza się ze służby Bożej innych rodzajów muzyki, pod warunkiem, by odpowiadały duchowi akcji liturgicznej oraz naturze poszczególnych jej części i nie stanowiły przeszkody w należytym i czynnym udziale wiernych"[5]. W oficjum śpiewanym, jeśli nie ma melodii do przewidzianej antyfony, należy wziąć jedną z antyfon znajdujących się w wykazie, byleby odpowiadała wytycznym podanym w nr 113 i 121-125.

275. Liturgię Godzin można obecnie odprawiać w języku narodowym, "należy więc dołożyć starań, by ułożono odpowiednie melodie do śpiewu oficjum w tym języku"[6].

276. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, by różne części oficjum były śpiewane w różnych językach[7].

277. Właściwe odprawianie liturgicznej służby Bożej wymaga, by uszanowano znaczenie i zastosowanie każdej jej części, a także i śpiewu. Zgodnie z tą zasadą ustala się, które przede wszystkim części oficjum wypada śpiewać, niektóre bowiem z nich same przez się wymagają śpiewu[8]. Są to aklamacje i odpowiedzi na wezwania skierowane do wiernych przez kapłana oraz członków asysty liturgicznej; odpowiedzi na wezwania litanijne, antyfony, psalmy oraz ich refreny, a także hymny i pieśni[9].

278. Psalmy wyraźnie wiążą się z muzyką (por. nr 103-120), o czym świadczy tradycja zarówno żydowska, jak i chrześcijańska. Śpiew psalmów niemało się przyczynia do pełnego ich zrozumienia, a więc należy przynajmniej zawsze pamiętać o tym ich poetycko-muzycznym charakterze. W miarę możliwości powinny one być raczej śpiewane, chociażby w ważniejsze dni i Godziny, zgodnie z ich pierwotnym przeznaczeniem.

279. W numerach 121-123 podano rozmaite sposoby wykonywania psalmodii, co zależy nie tyle od warunków zewnętrznych, ile raczej od różnego rodzaju psalmów występujących w danym oficjum. I tak, psalmów sapiencjalnych i historycznych jest lepiej tylko słuchać; natomiast psalmy będące hymnami lub pieśniami dziękczynnymi, same przez się wymagają wspólnego ich śpiewania. Nade wszystko jednak ważne jest to, by odprawianie oficjum nie stało się sztywne i sztuczne, skrępowane myślą o dostosowaniu się wyłącznie do normujących je przepisów, ale by odpowiadało prawdzie życia. Najpierw więc trzeba się o to starać, aby w duszach zrodziło się pragnienie autentycznej modlitwy Kościoła i by "radością ich było wysławiać Boga" (por. Ps 147 A).

280. Hymny także są pokarmem modlitwy, nawet tylko recytowane, jeśli posiadają bogatą treść teologiczną i stoją na wysokim poziomie artystycznym. Jednakże przez samą swoją naturę domagają się śpiewu. Dlatego też zaleca się je śpiewać w miarę możności we wspólnym odprawianiu oficjum.

281. Responsorium po czytaniu w Jutrzni i Nieszporach także domaga się śpiewu, i to śpiewu wspólnego.

282. Również responsoria w Godzinie Czytań powinny być śpiewane zgodnie z ich naturą i przeznaczeniem. Jednakże ułożono je w ten sposób, że zachowują one swoje znaczenie nawet w prywatnym odmawianiu oficjum. Do śpiewu bardziej się nadają responsoria o prostej i łatwej melodii niż te, które są zaczerpnięte ze źródeł liturgicznych.

283. Czytania nie są przeznaczone do śpiewu. Należy je wykonywać godnie, wyraźnie i dokładnie, tak by wszyscy dobrze je słyszeli i rozumieli. Można je śpiewać tylko wtedy, gdy zastosowana melodia nie przesłania słów i zrozumienia tekstu.

284. Teksty zastrzeżone dla przewodniczącego Liturgii Godzin, jak np. modlitwy, można pięknie i w odpowiedni sposób odśpiewać, zwłaszcza po łacinie. Jest to trudniejsze do osiągnięcia w niektórych językach żywych, chyba że dzięki śpiewaniu wszyscy będą mogli jaśniej uchwycić słowa tekstu.

Przypisy:

ROZDZIAŁ I

[1] Dz 1, 14; Dz 4, 24; Dz 12, 5. 12; Ef 5, 19-21

[2] Dz 2, 1-15

[3] KL 83

[4] Łk 3, 21-22

[5] Łk 6, 12

[6] Mt 14, 19; 15, 35; Mk 6, 41; 8, 7; Łk 9, 16; J 6, 11

[7] Łk 9, 28-29

[8] Mk 7, 34

[9] J 11, 41 nn.

[10] Łk 9, 18

[11] Łk 11, 1

[12] Mt 11, 25 nn.; Łk 10, 21 nn.

[13] Mt 19, 13

[14] Łk 22, 32

[15] Mk 1, 35; 6, 46; Łk 5, 16; por. Mt 4, 1 par.; Mt 14, 23

[16] Mk 1, 35

[17] Mt 14, 23. 25; Mk 6, 46. 48

[18] Łk 6, 12

[19] Łk 4, 16

[20] Mt 21, 13 par.

[21] Mt 14, 19 par.; Mt 15, 36 par.

[22] Mt 26, 26 par.

[23] Łk 24, 30

[24] Mt 26, 30 par.

[25] J 12, 27 n.

[26] J 17, 1-26

[27] Mt 26, 36-44 par.

[28] Łk 23, 34. 46; Mt 27, 46; Mk 15, 34

[29] Por. Hbr 7, 25

[30] Mt 5, 44; 7, 7; 26, 41; Mk 13, 33; 14, 38; Łk 6, 28; 10, 2; 11, 9; 22, 40. 46

[31] J 14, 13 n.; 15, 16; 16, 23 n. 26.

[32] Mt 6, 9-13; Łk 11, 2-4

[33] Łk 18, 1

[34] Łk 18, 9-14

[35] Łk 21, 36; Mk 13, 33

[36] Łk 11, 5-13; 18, 1-8; J 14, 13; 16, 23

[37] Mt 6, 5-8; 23, 14; Łk 20, 47; J 4, 23

[38] Rz 8, 15. 26; 1 Kor 12, 3; Ga 4, 6; Jdt 20

[39] 2 Kor 1, 20; Kol 3, 17

[40] Hbr 13, 15

[41] Rz 12, 12; 1 Kor 7, 5; Ef 6, 18; Kol 4, 2; 1 Tes 5, 17; 1 Tm 5, 5; 1 P 4, 7

[42] 1 Tm 4, 5; Jk 5, 15 n.; 1 J 3, 22; 5, 14 n.

[43] Ef 5, 19 n.; Hbr 13, 15; Ap 19, 5

[44] Kol 3, 17; Flp 4, 6; 1 Tes 5, 17; 1 Tm 2, 1

[45] Rz 8, 26; Flp 4, 6

[46] Rz 15, 30; 1 Tm 2, 1 n.; Ef 6, 18; 1 Tes 5, 25; Jk 5, 14. 16

[47] 1 Tm 2, 5; Hbr 8, 6; 9, 15; 12, 24

[48] Rz 5, 2; Ef 2, 18; 3, 12

[49] Por. KL 83

[50] KK 10

[51] Św. Augustyn, Konferencje o psalmach, 85, 1

[52] Por. Łk 10, 21

[53] Por. Dz 2, 42 (wersja grecka)

[54] Por. Mt 6, 6

[55] Por. KL 12

[56] Por. KL 83-84

[57] Por. tamże, 88

[58] Tamże, 94

[59] DK 5

[60] DB 30

[61] KL 5

[62] Por. tamże, 83 i 98

[63] Tamże, 7

[64] Por. tamże, 10

[65] Tamże, 33

[66] Por. tamże, 24

[67] Por. tamże, 33

[68] 1 Tes 5, 17

[69] Por. Hbr 13, 15

[70] KL 84

[71] Tamże, 85

[72] Por. tamże, 83

[73] KK 50; por. KL 8 i 104

[74] KK 48

[75] Por. Rz 8, 19

[76] Por. KL 83

[77] Por. Hbr 5, 7

[78] Por. DK 6

[79] Por. KK 41

[80] Por. KK 24

[81] Por. DZ 7

[82] KL 10

[83] Tamże, 2

[84] Por. J 15, 5

[85] Por. KL 86

[86] Por. Ef 2, 21-22

[87] Por. Ef 4, 13

[88] Por. KL 2

[89] Por. KL 90; św. Benedykt, Reguła, rozdz. 19

[90] Por. DK 14; DFK 8

[91] Por. KL 26

[92] Por. tamże, 41

[93] DB 11

[94] KL 42; por. DA 10

[95] Por. KL 26 i 84

[96] Por. DM 17

[97] DB 15

[98] Por. KL 100

[99] Por. DK 5

[100] Por. nr 100-109 Ogólnego wprowadzenia

[101] DB 33; por. DZ 6 i 7 oraz 15; por. DM 15

[102] Por. KL 99

[103] Por. tamże, 100

[104] Por. J 4, 23

[105] Por. DWCH 2; DA 16

[106] Por. DA 11

[107] Por. DK 13

[108] Por. KL 41; KK 21

[109] Por. tamże, 26; DB 15

[110] Por. DK 13

[111] Por. DK 5

[112] Por. J 10, 11; 17, 20. 23

[113] Por. KL 90

[114] Por. KK 41

[115] Por. KO 25; DK 13

[116] Paweł VI, Motu proprio Sacrum diaconatus ordinem, 18 czerwca 1967, nr 27; AAS 59 (1967) 703

[117] Por. Instr. Św. Kongr. Rytów Inter oecumenici, 26 września 1964, AAS 56 (1964) 895

[118] Por. KL 95

[119] Por. Dz 4, 32

[120] Por. KL 100

[121] Por. KL 26, 28-30

[122] Por. tamże, 27

 

ROZDZIAŁ II

[1] Por. Hbr 3, 7 - 4, 16

[2] KL 89a; por. tamże, 100

[3] Św. Bazyli W., Reguła obszerniejsza, zagadn. 37, 4

[4] Św. Cyprian, O modlitwie Pańskiej, 35

[5] Św. Bazyli W., dz. cyt.

[6] Por. Ps 141

[7] Kasjan, Ustawy życia mnichów, ks. 3, rozdz. 3

[8] Św. Cyprian, O modlitwie Pańskiej, 35

[9] Pontyfikał rzymski, O święceniach kapłańskich, nr 14

[10] Św. Ambroży, O obowiązkach kapłanów, I, 20, 88; KO 25

[11] KL 89 c

[12] Kazanie gwelferbitańskie, 5

[13] Kazanie gwelferbitańskie, 5

[14] KL 89 e

[15] Por. KL 38

 

ROZDZIAŁ III

[1] KL 90

[2] Reguła, rozdz. 19

[3] Reguła, rozdz. 19

[4] Mt 22, 44 nn.

[5] KL 102

[6] Św. Grzegorz W., Homilia 34 na temat Ewangelii

[7] Por. KL 38

[8] Św. Wincenty z Lerins, Księga pouczeń, 2

[9] Św. Bernard, Kazanie 3 w wigilię Bożego Narodzenia, 1

[10] Por. KL 92 c

[11] KL 93

[12] Por. KL 38

[13] Na przykład św. Jan Chryzostom w homilii 6 na temat I rozdz. Listu do Tymoteusza

[14] Por. KL 38

[15] Por. KL 83 i 89

[16] Por. niżej nr 256

[17] KL 30

 

ROZDZIAŁ IV

[1] Por. KL 100

[2] Por. KL 111

[3] Por. Normy ogólne roku liturgicznego i kalendarza, nr 52

[4] Por. tamże, nr 52 c

[5] Tabela pierwszeństwa dni liturgicznych, nr 4 i 8

[6] KL 51

[7] Por. jak w nr 100-109

 

ROZDZIAŁ V

[1] KL 28

[2] Św. Kongr. Rytów, Instr. Musicam sacram, 5 marca 1967, nr 37: AAS 59 (1967) 310; por. KL 99

[3] Por. KL 113

[4] Por. KL 116

[5] Św. Kongr. Rytów, Instr. Musicam sacram, 5 marca 1967, nr 9: AAS 59 (1967) 303; por. KL 116

[6] Św. Kongr. Rytów, Instr. Musicam sacram, 5 marca 1967, nr 41 oraz por. tamże, nr 54-61: AAS 59 (1967) 312, 316-317

[7] Por. tamże, nr 51, s. 315

[8] Por. tamże, nr 6, s. 302

[9] Por. tamże, nr 16a i 38, s. 305 i 311